yurmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yurmoq

Etimologiyasi

YUR- ’bir joydan boshqa bir joyga qarakatlan-’. Men ana u soʻhmohdan yu r s a m ham boʻladi (Abdulla Qaqqor). Qadimgi turkiy tilda qam shunday maʼnoni

anglatgan bu feʼl asli yorï— tarzida tala<ffuz qilingan (ПДП, 389; DS, 274), keyinroq yurï- shaklida (Devon, III, 96), shuningdek yüri-, yürü- shakllarida ham (ДС, 286) talaffuz qilingan, soʻngra soʻz oxiridagi unli talaffuz qilinmay qoʻygan: yorï— > yurï— > yur-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qadam tashlab olgʻa bosmoq, qadamlab jilmoq. ◆ Tez yurmoq. Sekin yurmoq. Oqsab yurmoq. Ot yurmay turaverdi. Yur-gan — daryo, oʻtirgan — boʻyra. Maqol. v ◆ Kampir yurganda, hech qanaqa ovoz chiqmasdi.. Oyogʻi xuddi pardek yerga beozor tegardi. S. Ahmad, Ota. ◆ Men ana u soʻqmoqdan yursam ham boʻladi. A. Qahhor, Xotinlar. ◆ Chol ot jilovini siltadi. Otlar yurib ketdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“

2 Maʼlum yoʻnalishda harakat qilmoq, bir joydan boshqa joyga jilmoq, bormoq yoki ketmoq (asosan transport vositasi ha-qida). ◆ Mashina chap tomonga yurdi. Traktor bedazorga qarab yurdi. Katta arava qay yoʻldan yursa, kichik arava ham shu yoʻldan yuradi. Maqol. v ◆ Shaharda koʻnkani ilga-ri ot surgar edi. Mana endi koʻnka otsiz yuribdi. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Poyezd bir necha soat yoʻl yurgandan keyin ana shun-day bekatchalardan biriga kelib toʻxtadi. A. Qahhor, Oltin yulduz.

3 Umuman, bir joydan jilmoq, sil-jimoq (suzmoq, sudralmoq, oʻrmalamoq va sh.k.). ◆ Hovuzchada oʻntacha baliq yuripti. Dasturxon ustida chumoli yuripti. Qurt novdadan yurib, gulga yetdi.

4 Kezish, aylanish, sayohat va shu kabilarda boʻlmoq. ◆ Shaharma-shahar yurmoq. Eshikma-eshik yurmoq. v ◆ Yoʻl bilmasang, yoʻl soʻragin yurgandan, Tan bilmasang, gap soʻragin bil-gandan. N. Nazarov, Zamon. ◆ Andijonning su-vin ichganmon, Sharbat desam, qilmayman xato. Paxtazorin kezganman rosa, Qir-larida yurganman hatto! Yo. Mirzo.

5 Hayot kechirmoq, yashamoq. ◆ Jiyanim uch yil biznikida yurdi. Ruslar orasida yurib, til oʻrgandim. v ◆ Jamoa sizning bu yoqlar-da yurganingizni hali bilmaydi [dedi Sha-rofat Sidiqjonga]. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. [Mirzakarimboy:] ◆ Yoshim yet-mishda. Ellik yil mol qaygʻusida yurdim. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Men Toshkentda yurarman, ammo koʻz oʻngimda sizning hay-kalingiz! A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

6 Ish-faoliyat va shu kabilarda birga boʻlmoq. ◆ Yomon bilan yurdim — ◆ qoldim uyatga, Yaxshi bilan yurdim — yetdim murodga. Maqol. ◆ Nodon bilan yurma, nomusingni bukma. Maqol. v ◆ Birga ishlaydi, birga yuradi, birga turadi; bir-biriga juda munosib. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. ◆ Men dalada har kupi qiz-lar, kelinchaklar orasida yurardim. Yosh boʻl-sam ham, sevganim bor edi. Oybek, Tanlangan asarlar.

7 Qatnamoq. ◆ Markazdan qishlogʻimizga avtobus yuradi.

8 Davom etmoq (oʻzi birikib kelgan soʻz bildirgan holatda). ◆ Eson-omon yuribsizlarmi? v ◆ Siz shu yoʻsinda yura bersangiz, erta-indin oʻgʻildan ajralasiz. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ Maʼrifatxon voqeasini eshitganidan beri uning qabrini ziyorat qilish niyatida yurgan edi. A. Qahhor, Xotinlar. ◆ Xomidning bunday ishlari bor ekanidan xabarsiz yurganimizga hayron qolaman. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

9 Shaxmat, qarta, domino kabi oʻyin-larda oʻz navbatida, navbati kelganda ha-rakat qilmoq, oʻynamoq; yurish qilmoq. ◆ Piyodadan yurmoq. Tuzni yurmoq.

10 Harakatga kelmoq, ishlab turmoq, ishlamoq (mexanizmlar haqida). ◆ Soatim yaxshi yuryapti. Mashina kechgacha yurib turdi. shsh Ha, aytganday, bu orada.. "traktor choʻchqaning yogʻi bilan yurar emish", "goʻris-tondan tovush chiqipti", degan gaplar chiqib qoldi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

11 s. t. Suygan yor bilan vaqt oʻtkazmoq, yaqin munosabatda boʻlmoq. [Dilnavoz:] ◆ Oʻsha kuni Joʻraning yuradigan qizi Bibigul me-ning atlas koʻylagim bilan havorang durra-chamni olgan edi. S. Karomatov. Bir tomchi qon. ◆ Bilasiz-ku, ish koʻp. Har xil majlislar ham koʻp. Shular bilan yursam, u meni xotin-lar bilan yurgan, dvb gumon qiladi. Oydin, Koʻngli toʻldimi, yaxshi yigit. ◆ Ayt, qachon-dan buyon yurding.. Tigʻi parronga uchragur! Ioʻlchi bilan qachon topishding? Oybek, Tanlangan asarlar.

12 Rozi boʻlmoq, koʻnmoq, unamoq. ◆ U bi-rovning aytganiga yuradigan odammas. m ◆ Toʻgʻri, ixtiyor oʻzlarida, lekin sizga masla-hat soladilar, maslahatingizga yuradilar-da, yaxshi maslahat bersangiz, yurmaydilar-mi? A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. ◆ Oz boʻlsa ham, peshona terim bilan topaman, suqtoylik, moʻltonilikka sira yurmayman. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Yoʻliga yurmoq Birovning aytganini qilmoq, aytganini bajo keltirmoq. ◆ Nur-matjon, "Bu ochiq ayollardan chiqqan gap, qiz shularning yoʻliga yurgan boʻlsa, jazosini tortsin", deb joʻrttaga ikkinchi ogʻiz och-madi. A. Qahhor, Qizlar. ◆ Yomen boiatgan yoʻl-ga yurasan, yo joningdan umidingni uzasan. S. Ahmad, Hukm.

13 Yoyilib ketmoq, yoyilmoq; tarqalmoq (gap-soʻz, xabar haqida). ◆ El ogʻzida yurgan mish-mishlar. sht "Kechadan beri bir yarim mingi qirilgan!" degan xabar yurib ketdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

14 koʻm. fl. vazifasida. -(i)b qoʻshimchali ra-vishdoshga birikib, harakatning davomiy-ligini bildiradi. ◆ Tomosha qilib yurmoq. Nima qilib yuribsiz? Men oʻgʻlimni axtarib yuribman. n ◆ Nizomiddinovning qoʻlidagi papirosidan sizib chiqayotgan tutun uy ichida halqa-hal-qa boʻlib suzib yuribdi. S. Ahmad, Hukm.

15 (3-sh. buyr. m. shaklida — yur) Biror tomonga joʻnash, ketishga undashni bildiradi. ◆ Yur, kech qolamiz! n ◆ Ha, barakalla, jumboq oʻsha yerda yechiladi, yuringlar! M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“

Bosh koʻtarib yurmoq q. bosh.

Antonimlari

ЮРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

yurmoq yurmoq

[1]

• Inglizcha: walk
• Turkcha: yürümek

Ruscha _ru

yurmoq
1 ходить, идти; ◆ piyoda yurmoq идти пешком; ◆ tez yurmoq быстро идти; ◆ oldinma-ketin yurmoq ходить гуськом, идти друг за другом; soatim toʻgʻri yuradi мои часы идут верно; yurib-yurib, tangadek joyni oladi загадка походит-походит, а займёт место с монету (посох);
2 ходить, двигаться; ездить; курсировать; mashina chap tomonga yurdi автомашина поехала налево; katta arava qay yoʻldan yursa, kichik arava ham shu yoʻldan yuradi посл. по какой дороге едет большая арба, по той едет и маленькая;
3 двигаться, передвигаться (любым способом - плавая, прыгая, ползком и т. п.); hovuzchada oʻntacha baliq yuribdi в бассейне плавают около десяти рыбок; qurt novdadan yurib gulga yetdi гусеница по ветке доползла до цветка;
4 ходить, делать ход (в игре); ◆ tuzdan yurmoq ходить с туза; ◆ piyoda bilan yursa yurmoq yutqizadi если он сделает ход пешкой - проиграет;
5 ездить, ехать; путешествовать; ◆ otda yurmoq ездить верхом; yomon otda yurguncha, yayov yurgan yaxshiroq посл. лучше ходить пешком, чем ездить на плохой лошади; ◆ poyezdda yurmoq ехать поездом;
6 бывать вместе, общаться (с кем-л.); находиться вместе; birga yurib, birga turmoq везде быть вместе (с кем-л.); yomon bilan yurma! не общайся с негодяем!; yaxshi bilan yurdim - yetdim murodga, yomon bilan yurdim - qoldim uyatga см. yetmoq 2; biznikida yura tur поживи пока у нас, поживи-ка у нас;
7 с деепр. на -i(b]]) другого глагола выступает в роли вспомогательного глагола и означает; а) длительность, постоянство действия, занятия чем-л.; ◆ leksiya oʻqib yurmoq читать лекции (регулярно, постоянно); б) что действие происходит в настоящее время; siz nima ish qilib yuribsiz? чем вы занимаетесь (в настоящее время, теперь)?; samolyot uchib yuribdi самолёт летит (сейчас); men uni axtarib yuribma я его ищу, разыскиваю;
8 в форме деепр. входит в состав ряда сложных глаголов; yurib bormoq пройти; дойти; идти (пешком); сходить (пешком); yurib kelmoq прийти (пешком); yurib ketmoq идти (пешком); bola yurib ketdi ребёнок начал ходить; soat yurib ketdi часы пошли; motor yurib ketdi мотор заработал; yurib turmoq идти, ходить, курсировать, работать (регулярно, без перерыва); ◆ 

• soʻzga yurmoq 1)слушаться, подчиняться; 2) сговариваться; u mening soʻzimga yurmaydi 1) он меня не слушается, он мне не подчиняется; 2) я с ним (никак) не сговорюсь; ◆ harom-harish ishlarga yurmoq равратничать; ◆ toʻgʻri yurmoq жить честно, по-честному; ◆ sayoq yurmoq развратничать, сбиваться с пути истинного.