chigirtka
Oʻzbekcha (uz)[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]
chi-girt-ka
Aytilishi[tahrirlash]
Etimologiyasi[tahrirlash]
CHIGIRTKA ' ekinzorlarga zarar keltaruvchi, toʻgʻri qanotlilar turkumiga mansub hasharot'. Ch i g i r t -k a l a r ekin yer, ekmay-tikmay tekin yer (Maqol). Qadimgi turkiy tilda shunday maʼnoni anglatgan soʻz chekürgä tarzida talaffuz qilingan (ДС, 143). Bu ot turk tilida chekirge shaklida mavjud (ТРС, 113). Ushbu soʻzlar oxiridagi —gä (—ge) qismi feʼldan ot yasaydi. Turk ti — lidagi chekirdemek soʻzidan (yuqoridagi lugʻatning oʻsha betida) koʻrinib turibdiki, turkiy tillarda chekir— feʼli mavjud boʻlgan [turkcha soʻz tarkibidagi —de (< —le) qoʻshimchasi 'takror' maʼnosini ifodalaydi], bu feʼl tovushga taqlid qilishni ifodalagan. Oʻzbek tili — dagi chigirtka soʻzi ana shu chekir— feʼlining ' takror' maʼnosini ifodalovchi —t qoʻshimchasi qoʻshilgan shak— lidan -kä qoʻshimchasi bilan yasalgan ('takror' maʼno — sini ifodalovchi —t qoʻshimchasi qirgʻiz talidagi che-girtke soʻzi tarkibida ham mavjud: КРС, 854); keyin — chalik ikki unli oraligʻidagi k undoshi g undoshiga, oʻz — bek tilida ye unlisi i unlisiga almashgan: (chekir— + t = chekirt—) + kä = chekirtkä > chegirtkä > chigirtkä. Bu soʻz oʻzbek tali shevalarida châvutkä tarzida ham ta — laffuz qilinadi, bunda r undoshi aytilmaydi, g un — doshi v undoshiga, v undoshining taʼsiri bilan uning oldidagi i unlisi â unlisiga, ketidagi i unlisi u un — lisiga almashadi: chigirtkä > chigitkä > chivitkä > châvutkä.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]
Maʼnosi[tahrirlash]
1 Toʻgʻri qanotlilar tur-kumiga mansub, qishloq xoʻjalik ekinla-riga zarar keltiruvchi hasharot. ◆ Chigirtka-lar ekin yer, ekmay-tikmay tekin yer. Ma-qol . ◆ shsh Chigirtka chirillaydi.. hammayoq suv quygandek jimjit. Oʻ. Hoshimov, „Ikki eshik orasi“ . ◆ Ularning oʻt-oʻlanlarning ora-sidan mayda sariq, qora chigirtkalar uchib chiqar, sakrab, boshqa yerga qoʻnardi. "Yoshlik" .
2 koʻchma nafr. Baloxoʻr, bosqinchi. ◆ -Kel-dilar chigirtkalar! — dedi u tomonga qarab Haydar. Hammalari u tomonga qaradilar. Yigirma-yigirma besh otliq yoʻlni changitib kelmoqda edi. S. Ayniy, „Qullar“ .
Sinonimlari[tahrirlash]
Antonimlari[tahrirlash]
ЧИГИРТКА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.