dunyo

Oʻzbekcha (uz)

dunyo I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

dun-yo

Etimologiyasi

a. دُنْيَا — jahon, olam

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Butun borliq; koinot, olam. ◆ Bogʻ koʻrki — bodom, Dunyo koʻrki — odam. Maqol . ◆ Til kichik boʻlsa ham, dunyoni buzadi. Maqol . ™ ◆ Dunyoda onadan aziz, onadan moʻʼtabar inson yoʻq. Gazetadan . ◆ Dunyoda eng dahshatli narsa — yolgʻizlik. T. Ashurov, „Oq ot“ .

2 Borliqning, mavjudotning ayrim boʻlaklari yigʻindisi, toʻplami. ◆ Yulduzlar dunyosi.

3 Jonli tabiatning ayrim qismlari, ular yashaydigan muhit. ◆ Hayvonot dunyosi. ◆ Oʻsimliklar dunyosi . ◆ Tabiatni muhofaza qilish, jumladan, hayvonot dunyosini saqlash.. hozirgi davrda muhim ahamiyatga ega. Gazetadan . ◆ Darhaqiqat, bular 1ilonlar] gazandalar dunyosining turqi eng sovuq, zahari eng oʻtkir vakillari hisoblanadi. "Fan va turmush" . ◆ Karib dengizida joy-lashgan Yamayka oroli nabotot dunyosining boyligi va rang-barangligi bilan mashhurdir. "Fan va turmush" .

4 Ijtimoiy hayot yoki turmushda yuz bergan (mavjud boʻlgan) holatga nisbatan, unga qarama-qarshi boʻlgan boshqa bir holat. ◆ Shu yoʻsin qizlar oʻzlarining bir oʻrtoqlarini xotinlik dunyosiga uzatib, majlisdan tar-salishdilar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

5 Atrofimizni oʻrab turgan butun mav-judot; atrof muhit. ◆ Torga — tor dunyo, kengga — keng dunyo. Maqol . n ◆ [Otabek] Tush koʻrar edi: Dunyoni qorongʻilik bosgan emish. A. Krdiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Koʻzim ochding, men dunyoni keng koʻrdim, Oʻzimni ham odamlarga teng koʻrdim. H. Olimjon, „Asarlar“ .

6 Yer yuzi va undagi barcha odamlar, insoniyat. ◆ Oʻzbek paxtakorining dovrugʻi dunyoga taraldi. n ◆ Butun dunyo seni olqishlar. U. Ismoilov, „Saylanma“ .

7 Yer yuzi, undagi barcha qitʼalar, mam-lakatlar. [◆ Haydar ota:\ Agar birov menga “qolgan umringni dunyoni sayohat qilib oʻtkazasanmi?” desa, hech oʻylab oʻtirmasdan, shu supani bera qol, der edim. A. Qahhor, „Asror bobo“ . ◆ Agar dunyoning narigi burchagiga sizni opichlab borishga toʻgʻri kelsaydi, men sevina-sevina bajarardim. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ ..dunyo aholisining teng yarmi guruch bilan tirikchilik qiladi. K. Mahmudov, „Qiziqarli pazandachilik“ .

8 Hayot, tiriklik. ◆ Bu dunyo oʻtar-ketar, yuzi qoralik qolar. Maqol . ◆ Dunyoning ishlari shunaqa ekan, doʻstim. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Kim dunyodan toq oʻtibdiki, siz oʻtasiz? S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Dunyo qiziq ekan. Qachon qarasangiz, yetdim deganda qoqilasiz. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

Bevafo dunyo yoki dunyoyi bevafo Hech kim rahm qilmaydigan, oxiri oʻlim bilan tugaydigan, beqaror hayot. ◆ Pushti panohi-mizdan ayrilganimiz rostmi? Oh, bevafo dunyo! U. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Bu bevafo dunyoda istak va zaruratdan tashqari koʻngil degan narsa ham bor ekan. M. Ismoiliy, „Fargʻona t.o“ . ◆ Ey dunyoyi bevafo! Onangdan ayrilibsan, jiyan! Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Besh kunlik dunyo Oʻtkinchi hayot, qisqa umr. ◆ Umr qisqa, besh kunlik dunyoda zavq surish gʻanimat. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Besh kunlik dunyoning loyqa suvini nima qilasan, jannatdagi havzi kavsarni oʻyla, ablah! Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Bu dunyo Diniy tasavvurlarda yerdagi mavjud, yashab turilgan dunyo (narigi dunyo, oxiratga nisbatan). ◆ Hammamiz ham bu dunyoga mehmonmiz. J. Sharipov, „Xorazm“ . ◆ Uning vasliga yetgan yigitning armoni boʻlmasa kerak bu dunyoda! K. Yashin, „Hamza“ .

Dunyoga kelmoq Tugʻilmoq. ◆ Bu bosh dunyoga kelib, nimalarni kurmadi-a? A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Mohirabonudan ikki oʻgʻil va ikki qiz dunyoga kelib, toʻngʻichi — Azizbek.. toʻrtinchisi bizning Zaynab edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Dunyodan oʻtmoq (yoki ketmoq) Oʻlmoq, vafot etmoq. ◆ -Tarxon janoblari dunyodan oʻtibdilar, — dedi sardor yonidagi otliqqa. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Taqdir oramizga judolik savdosini sola-digan boʻlsa, Iqbol dunyodan ketdi, deb qoʻya qoling. N. Safarov, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Polopon vaqtingizdayoq yorugʻ dunyodan ket-dingiz. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

Dunyo ilmi Dunyoviy ilm, real ilmiy mushohada. ◆ Kamina oxirat ilmiga, siz dunyo ilmiga mohirsiz. A. Krliriy, „Kichik asarlar“ .

Dunyoyi qoʻtir yoki qoʻtir dunyo Har xil hodisalar, sarguzashtlar (yaxshilik, yomonlik, moʻlchilik, kamchilik va sh.k.)ga toʻliq boʻlgan olam. ◆ Bu qoʻtir dunyoda shunaqa odamxoʻrlar borligiga hech aqlim yetmaydi. M. Ismoiliy, „Fargʻona. o.t.“

Dunyoni tanimoq Hayot tarzidan, turmush sirlaridan boxabar boʻlmoq; bilim olmoq. ◆ Oʻqituvchi dunyoni tanitadi, olamni chinakamiga tushun-tiradi. "Fan va turmush" .

Dunyo yuzini koʻrmoq ayn. dunyoga kelmoq. ◆ Sen dunyo yuzini koʻrib, chaqaloq ovozing jaranglagan kun sodda qishloq xotinlari bilan uyimizda kichkina bir toʻy yasar edik. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Yolgon dunyo Narigi dunyo (oxirat)ga nisbatan soxta, aldamchi, oʻtkinchi hayot. ◆ Aslini soʻrasangiz, hammamiz bu yolgʻon dunyoga mehmonmiz. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Bu yolgʻon dunyoda qancha ot surib, nechogʻliq javlon urganimiz bilan bir kun borar yerimiz shul tuproq ekan, hayhot! S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

Yorugʻ dunyo Yer yuzi, tiriklik olami; roʻshnolik. ◆ Bu yorugʻ dunyoga nima uchun keldik? Hamza, „Asarlar“ . ◆ B iz yorugʻ dunyoni koʻrish uchun tugʻilganmiz, Turgʻunoy! A. Qahhor, „Asarlar“ .

Ikki dunyo ayn. u dunyo-bu dunyo. ◆ Oʻzi juda aqlli-da ustozimiz, bunaqangi aqlli odamni ikki dunyoda ham topolmaysiz. X. Toʻxtaboyev, „Shirin qovunlar mamlakati“ . ◆ Unday kelin endi ikki dunyoda ham bu jahonga kelmaydi. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ Men ikki dunyoda rozi emasman. S. Ahmad, „Yulduz“ . ◆ Jon birodar, xudo xayringni bersin, bu yaxshiligingni ikki dunyoda unutmasman. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

Miri (biri) kam dunyo Nimadir yetishmaydigan, nimadir kam boʻlgan hayot, turmush. ◆ Bobolar: “Dunyoniki miri kam ikki!” deganlar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Biri kam dunyo. T. Ashurov, „Oq ot“ . ◆ “Bir kam dunyo” emas bizning bu dunyo: Barcha hujayrasi tugal bir olam. B. Boyqobilov, „Meni kuting, yul-duzlar“ .

U dunyo-bu dunyo 1) xar ikki dunyo, hozirgi mavjud dunyo va narigi — ilohiy dunyo. ◆ [Volidamiz:] -U dunyo-bu dunyo meni rozi qila-man desang, shu xotinni rozi qil! — dedilar. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. ◆ Kimda-kim birovga qoʻl berib, ixlos qoʻysa, u dunyo-bu dunyo xor boʻlmaydi aslo. "Mushtum" ; 2) sira ham, hech qachon. ◆ Vasya Tyuminga: -Xayr endi, uka, bu qilgan yaxshiliging u dunyoyu bu dunyo esimdan chiqmaydi, — dedim. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Sartarosh u dunyo-bu dunyo xor boʻlmaydi. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ Bordi-yu, turmush quradigan boʻlsang, u dunyo-bu dunyo sendan rozi emasman. S. Karomatov, „Oltin kum“ .

U (yoki narigi) dunyo Diniy tasavvurlarda kishilar oʻlgach, unda abadiy yashaydigan, ilohiy, oxirat dunyo (bu, yashab turilgan dunyoga nisbatan). ◆ U dunyoda shuncha narsa boʻlsa ham, hech kim bu dunyodan ketkisi kelmaydi-ya. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Bir-ikki kunning ichida koʻzlari ich-ichiga tushib, narigi dunyoga ravona boʻldi. A. Qodiriy, „Gʻirvonlik Mallavoy“ .

Foniy dunyo Oʻtkinchi, omonat hayot, tez oʻtib ketadigan umr. ◆ Usta goʻr va jahannam azobini foniy dunyoda bir martaba boʻyniga olib qoʻygani uchun uncha tan tortmadi. A. Qahhor, „Asarlar“ . ◆ Xoʻsh, siz bu foniy dunyo lazzatidan kechgan.. tarki dunyo qilgan piri murshidlardan biri ekansiz.. K. Yashin, „Hamza“ .

Qaytib kelmas dunyo ayn. u dunyo. ◆ Oʻzbek oyim boʻlsa, eski gina va adovatlarni qaytib kelmas dunyosiga joʻnatdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Oʻtar (yoki oʻladigan) dunyo ayn. foniy dunyo ◆ Qani, ayt, bu oʻtar dunyo zebu ziynatlari, bu mozordagi omborlarda yotgan hisobsiz baytulmollar faqat senga kerakmi? K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Farmon, kel, oʻladigan dunyoda bir otashashaylik. U. Is-moilov, „Saylanma“ .

9 koʻchma Kishining maʼnaviy, ruhiy olami, hayoti. {{misol|Sehrlar dunyosi. Ruhiy dunyo. ◆ Xayollar dunyosi . ◆ Maʼnaviy dunyo . ◆ Tafakkur dunyosi . ◆ Sherbekning dunyosi bo'm-bo'sh, huvshmab qolgandek tuyuldi. Nigorasiz turmushida halovat boʻlarmidi! S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Soʻnagul oʻz dunyosi bilan band edi. A. Muxtor, „Davr mening takdirimda“ . ◆ Aiazarda onaning ruhiy dunyosi, farzandga boʻlgan muhabbati, orzu-oʻylari aks etadi. "Saodat" . ◆ Shu birgina soʻz uning [ Madumarning] butun ichki va tashqi dunyosini oʻzida aks ettirgan edi. M. Ismoiliy, „Fargona t“ .o. ◆ Xayollar dunyosi keng, oʻtkir fikrli bu hassos qiz berilib, kichik-kichik hikoyalar yozar edi. Oybek, „Nur qidirib“ .

10 Maʼlum bir ilm-fan, kasb-hunar, ijtimoiy hodisa sohasi. ◆ Adabiyot dunyosi. Odamiylik dunyosi. Taʼlim-tarbiya dunyosi. shsh ◆ Adabiyot dunyosida ikki turli tanqid bor: jiddiy tanqid va hajviy tanqid. A. Qodiriy, „Kichik asarlar“ .

11 Maʼlum bir ijtimoiy tuzumga, oʻziga xos madaniy va ijtimoiy-tarixiy xusu-siyatlarga ega boʻlgan omillar bilan bir-lashgan kishilik jamiyati va u mavjud boʻlgan davr. ◆ Qadimgi dunyo. Kapitalizm dunyosi. Sivilizatsiya dunyosi.

Bir dunyo Juda koʻp, behisob, beadad; juda katta. ◆ -Oh, dadajon, men shoʻrli qarigan chogʻingizda sizga bir dunyo tashvish boʻldim, — dedi Eʼzozxon. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Gʻalaba! Olti harfdan iborat bu soʻzda bir dunyo qaygʻu, quvonch va maʼno bor! N. Safarov, „Olovli izlar“ . ◆ Hovliga chiqdim. Meni bir dunyo yumush kutib turgan edi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

Dunyoga ustun boʻlarmiding “Umr qisqa, abadiy yasharmiding” degan maʼnoni ifodalaydigan ibora.

Dunyodan toq oʻtmoq Turmush qurmasdan, yolgʻiz yashamoq, soʻqqabosh boʻlmoq. ◆ Na xotin, na bola-chaqa bor. Dunyodan toq oʻtdik hisob. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Endi er degan shu boʻlibdimi? Bundan koʻra dunyodan toq oʻtgan yaxshiroq, yolgʻiz yurgan tinchroqdir. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Dunyodan chiroqchisiz bormoq (yoki oʻtmoq) Farzandsiz oʻtmoq, befarzand qolmoq. Yoshim oltmish toʻrtga yetdi, oʻgʻlim-qizim boʻlmadi.. ◆ Dunyodan chiroqchisiz boraman. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Dunyo koʻziga qorongʻi boʻlmoq (yoki koʻrinmoq) Nihoyatda gʻamga botmoq, yuragi siqilmoq; oʻta ruhiy tushkunlikka tushmoq. ◆ Talʼat birinchi kursdanoq Hamida degan qizni sevib qolgan, shu qiz boʻlmasa, dunyo koʻziga qorongʻi, bemaʼni koʻrinib ketar-di. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloqsol“ .

Dunyo koʻrgan Turmush tajribalariga ega, hayotning bordi-keldisini koʻrgan. ◆ Birodari kirom, siz dunyo koʻrgan bir kishisiz. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Dunyoni suv bossa, toʻpigʻidan kelmaydi (yoki toʻpigʻiga chiqmaydi) Begʻam, parvoyi falak, hech narsadan tashvishi yoʻq kishi haqida. ◆ Bu odamlar toʻrt ishksash but, dunyoni suv bossa, toʻpigʻiga chiqmaydigan.. kishilarday bamaylixotir, huzur qilib kulishardi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Dunyoni tanigan yoki dunyodan xabardor Koʻpni koʻrgan, koʻp biladigan, bilimli. Dunyo turguncha turing (yoki tursinlar) Uzoq umr kuring. ◆ Dunyo turguncha turing, asti gʻam koʻrmang. K. Yashin, „Hamza“ .

Ikki dunyo bir qadam Pisand emas, hech ran emas (koʻ-pincha masofa haqida). ◆ Sayoq uchun ikki dunyo bir qadam. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Ikki dunyoda Sira ham, aslo, hech. ◆ -Men u bilan ikki dunyoda chiqisha olmayman, — dedi Tojiboy. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

Tarki dunyo qilmoq Hayot lazzatlaridan voz kechmoq. ◆ Asli oʻzim tarki dunyo qilganman. "Oʻzbek xalq dostonlari" .

Sinonimlari

ochun.

dunyo II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

dun-yo

Etimologiyasi

a. Si — jahon, olam

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Boylik, davlat. ◆ Dunyoning kerakligini bozorda bildim, Oxiratning kerakligini — mozorda. Maqol . ◆ Munira xuddi Ahmadning oʻziga oʻxshardi, uni molu dunyo, boylik qiziqtirmasdi. F. Musajonov, „Himmat“ . ◆ Uning birdan-bir dunyosi, umid-orzusi, koʻzlarining oqu qorasi bolalari edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona t“ .o.

Antonimlari

ДУНЁ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

dunyo (koʻplik dunyolar)

1. jahon

• Inglizcha: world, universe
• Forscha: دنیا‍
• Turkcha: dünya
• Yoqutcha: аан дойду

Ruscha _ru

dunyo I
1 вселенная; ◆ ~ning paydo boʻlishi происхождение вселенной;
2 мир; ◆ oʻsimliklar ~si растительный мир; ◆ hayvonot ~si животный мир; ◆ kapitalistik ~ капиталистический мир; ◆ sotsializm ~si мир социализма;
3 земной шар, свет, мир; // мировой; ◆ butun ~ весь мир, весь свет; ◆ butun ~ proletarlari, birlashingiz! пролетарии всех стран, соединяйтесь!; ◆ bu xabar butun ~ga yoyildi это известие разнеслось по всему свету; ◆ ~ koʻrgan odam опытный, видавший виды человек, бывалый человек; ◆ ~ga mashhur всемирно известный; ◆ ~da birinchi первый в мире; ◆ ~da shunday bir gap (или matal) bor существует (в мире) такая поговорка; ◆ ~ koʻrmay, ~ kishisi boʻlmaysan посл. не повидав света, человеком не станешь; ◆ ~ni suv olib ketsa, toʻpigʻiga chiqmaydi если будет всемирный потоп, до его щиколотки вода не поднимется (об очень беспечном, беззаботном человеке); соотв. ему море по колено; ◆ ~ bozori мировой рынок;
4 мир (земной и загробный); ◆ bu ~ этот мир; ◆ narigi ~ тот мир, загробный мир; ◆ ikki ~da ham ни на этом, ни на том свете; никогда; ◆ ~ga kelmoq рождаться; появляться на свет; ◆ ~dan oʻtmoq уходить из мира, умирать, кончаться;
5 повседневная жизнь, существование, житьё; // житейский; ◆ ~ ishlari житейские заботы; житьё-бытьё; ◆ besh kunlik ~ (букв. пятидневный мир) преходящая жизнь; преходящий, бренный мир; бренное, недолговечное существование;
6 перен. то что составляет содержание человека, составляет самую глубину, сущность его души; ◆ kishining ichki ~si внутренний мир человека; * ◆ bir ~ бесчисленное множество; уйма; ◆ bir ~ ish уйма дел, масса работы; ◆ bir ~ salom большой привет; ◆ bir ~ gap много разговоров.

dunyo II
богатство; состояние; сокровище; ◆ ~ yigʻmoq, ~ orttirmoq накапливать богатство; ◆ ~ga berilmoq быть охваченным жаждой богатства, гнаться за богатством; ◆ mol ~ богатства, имущество.