qil

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qil

Etimologiyasi

QIL 'hayvon dumining, yolining uzun tolasi', 'soch tolasi'. Argʻamchiga h i l huvvat (Maqol). Qa-dimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli qïl tarzida talaffuz qilingan (Devon, I, 324; DS, 442); keyinchalik oʻzbek tilida ï unlisining qat-

tiqlik belgisi yoʻqolgan: qïl > qil.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Ot va baʼzi boshqa hayvonlar dumi yoki yolining har bir tolasi; umuman, jun, soch, moʻy va sh.k. ningtolasi. ◆ Ot dumi-ning qili. Qi .1◆  elak. Qil tuzok. Argʻamchiga qil quvvat. Maqol . Ochilning ot kiliday qaysar, koʻngʻirtob sochlari doʻppi chetidan qayrilib chikib turar.. edi. P. Qodirov, Uch ildiz.

19-Oʻzbek tilining izoxli lugʻati

2 s.t. esk. Musiqa asboblarining teb-ranganda ovoz chiqaradigan ipi; tor. [Gu-landomning] Barmoklari dutor killarida mohir oʻynadi. Oybek, Tanlangan asarlar.

Oralaridan qil (ham) oʻtmaydi Oʻta sir-dosh, juda yaqin doʻst. Ikkalalari opawpu-dan kil oʻtmaydigan doʻst edilar. Sh. Rashidov, Boʻrondan kuchli. Xamirdan qil su-gʻurganday q. xamir. Yuragiga (yoki koʻngliga) qil sigʻmaydi Koʻngli gʻash, xafa, diqqat. ◆ [Xolisxon:] Qichkirma, yuragimga qil ham sigʻ-may qoldi. Hamza, „Paranji sirlari“ . Qil (ning) ustida Jiddiy xavf ostida; jar, halokat yoqasida. Operatsiya ogʻir boʻldi. Bemorning hayoti qil ustida. J. Sarimsoqov, Shifokor. Qildan qiyiq axtarmoq q. qiyiq I 5. Qilni qirq yormoq (yoki ayirmoq) 1) sinchkovlik bilan tekshirmoq; yoʻlini, tadbirini, sababi va sh.k. ni topmoq. ◆ Bu ishga butun shahar hayron. Qilni qirkqa yoradigan donolar ham bir narsa toʻqiy olmaydilar. Abdulla Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ 2) turlicha yoki oʻzi xohlaganicha talqin qila olmoq (shariat haqida)}}. ◆ Shariat qilni qirqqa ayiradi, degan soʻz toʻgʻriga oʻxshaydi, doʻstim. Oybek, „Tanlangan asarlar“

Antonimlari

ҚИЛ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qil
1 волос, волосок; // волосяной; ◆ argʻamchiga qil quvvat см. ◆ argʻamchi; qil elak сито из (конского) волоса;
2 разг. струна; ◆ 

• xamirdan qil sugʻurganday (букв. словно выдёргивая волосок из теста) с лёгкостью, гладко, без сучка без задоринки; ◆ yuragimga qil ham sigʻmaydi (букв. в моём сердце не найдётся места даже для волоска) мне сейчас ни до чего дела нет, мне ничто (другое) не идёт на ум; ◆ oralaridan qil (ham) oʻtmaydi (букв. между ними не пройдет даже волосок) их водой не разольешь; ◆ qil ustida turmoq висеть на волоске; ◆ qil koʻprik рел. волосяный мост, мост из волоска (через, который все смертные якобы проходят в рай, а грешники падают с него в ад).