tayoq
Oʻzbekcha (uz)[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]
ta-yoq
Aytilishi[tahrirlash]
Etimologiyasi[tahrirlash]
TAYOQ 'daraxt shoxining unchalik yoʻgʻon boʻlmagan qismidan kesib olingan kaltak'. Sayoq yurgan t a yo q yer (Maqol). Bu ot qadimgi turkiy tilda 'narsani biror holatda tutib turish uchun unga boshqa bir narsani ti — ra-' maʼnosini anglatgan taya- feʼlidan —q qoʻshimcha-si bilan yasalgan; oʻzbek tilida birinchi boʻgʻindagi a un-lisi ä unlisiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: taya— + q = tayaq > täyâq (ЭСТЯ, III, 126). Bu ot asli 'suyanchiq' maʼnosini anglatgan, 'kaltak' maʼ-nosi maʼnoda kengayish boʻlgani natijasida yuzaga kel-gan. Devonda (III, 181) 'tayoq', 'suyanchiq' maʼnolari bir soʻzning maʼnolari sifatida berilgan, hatto 'tayoq' maʼnosi birinchi oʻrinda keltirilgan; DSga esa (527-betda) omonim tarzida kiritilib, tayaq I ’palka\ ’po-sox\ tayaq II ’opora\ ’osnova’ tarzida berilgan, demak, bu lugʻatda ham taya- asosidan anglashiladigan birlamchi maʼno toʻgʻri hisobga olinmagan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]
Maʼnosi[tahrirlash]
1 Daraxt shoxining urish, haydash va sh.k. uchun ishlatiladigan boʻlagi, undan maxsus ishlangan qismi; kaltak. ◆ Uzun tayoq. Quruq tayoq. shsh Kal oʻlikni darvozaga olib chiqib, belini bogʻlab, qoʻliga tayoq berib ketibdi. "Ertaklar" .
2 Shunday yogʻoch (tayoq)dan tekkan zarb. ◆ Kimlarning orqasida tayoq izlari, Hali ham toʻlqinlanar qon dengizlari. Gʻayratiy .
3 Hassa vazifasidagi yogʻoch; hassa. ◆ Oyoq charchasa, tayoq yaraydi. Maqol . ■■ Ota zal-varli tayogʻini qorga niqtab bosib, bardam qadam tashlardi. S. Anorboyev, Oqsoy.
- Aytilmagan qoʻnoq — yoʻnilmagan tayoq.
- Aytmagan joyga mehmon boʻlib borish or-sizlik boʻladi, degan maʼnodagi maqol. Boyagi-boyagi — boyxoʻjaning tayogʻi q. boyagi.
Sinonimlari[tahrirlash]
Antonimlari[tahrirlash]
ТАЁҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.