yarim

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ya-rim

Etimologiyasi

YARIM 'biror narsaning ikki teng qismidan bi-ri’. Oy ham hora parda ichida ya r i m yuzini ochib, yer yuziga moʻralab hoʻydi (Abdulla Qodiriy). Bu soʻz qadimgi turkiy tilda ’boʻlaklarga ajrat-’ maʼnosini anglatgan ya:r- feʼlidan -(ï)m qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, IV, 147), keyinroq a: unlisining choʻ— ziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 386; Devon, III, 26; DS, 241); oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: ya:r- + ïm = ya:rïm > yarïm > yärim.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Biror narsaning ikki teng qismidan bittasi, ikkidan bir boʻlagi, ikkidan biri. Yilning yarmi. Nonning yarmi. Qishning yarmi tugadi. Ishning yarmi bitdi. gsh Yoni-veri bilan qoʻshilib, bir tanobdan moʻl yer qoʻlga kiradi. Keyin yaxshilab chopasan. Yarmiga sabzi, yarmiga kartoshka ekasan. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Oyham qora narda ichidan yarim yuzini ochib, yer yuziga moʻra-lab qoʻydi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

2 Butunning ikkidan biriga teng miq-dor; 0,5. ◆ Yarim yil. Yarim litr yogʻ. Yarim metr las. Yarim kilogramm shokolad. Yarim soat suhbat.

3 Bir narsaning oʻrtasi, oʻrta beli. ◆ Yoʻlning yarmiga yetganda, mashina buzilib qoldi. U yarim kechada yetib keldi. Bu togʻning yarmiga arang chiqdik. m ◆ Xolisaning norozi ovozi eshtildi: -Yarim kecha boʻldi-ku! S. Nurov, „Narvoy“ . ◆ Vaqt yarim tundan oshgan edi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

4 Toʻliq emas, notoʻliq; chala. ◆ Yarim shaf-fof. Yarim qorongʻilik. Yarim jiddiy. Yarim hazil. m ◆ Uning ogʻzi yarim ochiq, sariq moʻy-lovi yupqa labining ikki chekkasidan osiliv turardi. N. Aminov, „Suvarak“ . ◆ Aravaga, undan boshqa, yarim yalangʻoch, sochlari hurpay-gan bir yigit ham oʻtirdi. Oybek, „Nur qidirib“ .

5 Ikki xil narsa, modda, hodisa va sh.k. dan tashkil topgan, aralash. ◆ Yarim jun mato. Yarim ipak shohi.

Koʻngli yarim ayn. koʻngli yarimta q. koʻngil. Yarim podsho (yoki poshsho) s.t. tar. Chor hukumatining Oʻrta Osiyoni boshqarish uchun tayinlagan, katga maʼmuriy imtiyozlarga ega boʻlgan hokimi; gubernator. ◆ Qishloqda "Bu odamlarni soʻroq qilgani yarim poshshoning oʻzi kelar emish", degan vvoza tarqaldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Antonimlari

ЯРИМ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

yarim
[[[yarmi]]]
половина, пол-, полу-; // половинный; ◆ yarim kun полдня; kun yarmi полдень; kun yarmida в середине дня; kun yarmidan ogʻdi перевалило за полдень; ◆ yarim kecha полночь; ◆ qoq yarim kecha ровно полночь; tun yarmida в полночь; yoʻl yarmida в середине пути; на полпути; ◆ yarim mustamlaka 1) полуколония; 2) полуколониальный; ◆ yarim mustamlaka mamlakatlar полуколониальные страны; ◆ yarim shaffof полупрозрачный; ◆ yarim jun mata полушерстяная ткань; ◆ yarim avtomat полуавтомт; // полуавтоматический; ◆ yarim oy полумесяц, серп молодого месяца; ◆ yarim orol полуостров; ◆ yarim ochiq полуоткрытый, полуотворенный; ◆ yarim sum разг. полтинник;◆ yarim tanga разг. гривенник (десять копеек); ◆ yarim shar полушарие; ◆ yarim qorongʻi полумрак, полутьма; ◆ bir yarim полтора; ◆ besh yarim soat пять с половиной часов; ◆ hozir soat besh yarim сейчас половина шестого, сейчас полшестого; ◆ hozir soat yarim boʻldi сейчас половина первого; ◆ bochka suvga yarim boʻldi в бочке вода дошла до половины; набралось полбочки воды; ◆ 

• koʻngli yarim odam см. ◆ koʻngil; yarim jon хилый, бессильный.