koʻzlamoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

koʻz-la-moq

Etimologiyasi

KOʻZLA- I ' biror maqsadga erishishni nazarda tutib harakat qil-'. Koʻpchilik birinchi galda oʻz shaxsiy manfaatini koʻzlaydi. Bu feʼl oʻzbek tilida koz otining ' maqsad', ' nuqtayi nazar' maʼno — sidan (OʻTIL, I, 411: koʻz yetdi) -lä qoʻshimchasi bilan yasalgan: koz + lä = kozlä—.

Qadimgi turkiy tilda shunday yasalgan közlä-feʼli mavjud boʻlib, 'nazorat qil-' kabi maʼnoni anglatgan (ДС, 321) va bu soʻz hozirgi oʻzbek tiliga yetib kelmagan.

KOʻZLA— II 'moʻljalga ol-'. Pala —part i sh ota— vermay, k oʻ z l a b ot. Bu feʼl asli 'oʻq otash qurolida nishonga olish moslamasi', ' qorovul' maʼno — sini anglatgan kez otidan (ЭСТЯ, III, 12) —lä qoʻshimchasi bilan yasalgan (Devon, III, 314); keyinchalik ye unlisi ö unlisiga almashgan, oʻzbek tilida bu unlining yum — shoqlik belgisi yoʻqolgan: kez + lä = kezlä-> közlä— > kozlä—.OʻTILda bu feʼl xato ravishda 'biror maqsadga erishishni nazarda tutib harakat qil—' maʼnosini anglatuvchi feʼlning ikkinchi maʼnosi sifatida be — rilgan (I, 412), vaholanki yasash asosi tamoman boshqa boʻlgan bu feʼllar hozirgi oʻzbek tilida omonim deb qaralishi lozim.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Biror narsa yoki maqsad-ni koʻzda tutmoq, moʻljallamoq va oʻshanga erishish uchun harakat qilmoq. ◆ Tinchini koʻzla-moq. Davlat manfaatini koʻzlamoq. Mahsu-lot chiqarishni koʻpaytirishni koʻzlamoq. n ◆ Joʻrabek koʻzlagan maqsadiga yetdi azam am.. Mirmuhsin, „Qulamas qoya“ . ◆ Oqilaxon ona, ishning foyda chiqadigan tomonini koʻzlayver-ganingiz maʼqul. A. Qahhor, „Ogʻriq tishlar“ .

Olisni (yoki uzoqni) koʻzlamoq Keyin keladigan natijani, oqibatini oʻylab, shu nuqtai nazardan ish tutmoq. ◆ Eshon olisni koʻzlaydi. N. Safarov, „Sharq tongi“ . ◆ Sara-lash, tanlash katta maqsad, uzoqni koʻzlab qilinadi. S. Anorboyev, „Yoʻlda yoʻldosh boʻlganlar“ .

2 Moʻljalga, nishonga olmoq, moʻljal-lamoq, poylamoq. ◆ Hozir boʻsh kelsam, meni koʻkragi bilan itarib yuboradigan. Agar teg-sa, men ham tushiraman, deb lunjini koʻzlab turibman. H. Nazir, „Yonardaryo“ . ◆ Koʻzdankoʻzlab otgaysan, Yoy tortgin, Shodmon mergan! "Gulnorpari" .

Antonimlari

КЎЗЛАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

koʻzlamoq
1 присматривать (что-л.); намечать;
2 преследовать (что-л.); иметь в виду; ◆ biror maqsadni ~ преследовать какую-либо цель; ◆ davlat manfaatini ~ преследовать государственные интересы; olisni (или uzoqni) ◆ ~ заглядывать вперёд, предусматривать; преследовать далёкую цель;
3 обл. метиться, прицеливаться.