toʻy

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻy

Etimologiyasi

TOʻY ziyofat, oʻyin—kulgi bilan oʻtkaziladigan marosim'. Homidboy boʻlsa: "Bugun unashsalaring, er— taga t oʻ y n i boshlaymiz", - dedi (Abdulla Qodi-rii). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni ang-latgan bu ot asli 'ovqatga boʻlgan talabni qondir—' maʼnosini anglatuvchi toy- feʼlining ism eshi boʻlgan.

⁺ Ch ^{= T}°Q ^SOʻ^ZI bilan qiyoslab, toy oti asli qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlib, 'maʼlum bir boʻshliqni egalla(t)—' maʼnosini anglatgan to- feʼlidan -y qoʻ-shimchasi bilan yasalgan deb taxmin qilinadi: to- + y = toy.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 etn. Uylanish, turmushga chiqish, xatna qilish va b. munosabatlar bilan ziyo-fat berib, bazm-tomoshalar bilan oʻtkazila-digan xalq marosimlarining umumiy nomi. ◆ Nikoh toʻyi. Oʻgʻil (xatna, sunnat) toʻyi. Be-shik toʻyi. Toʻy qilmoq. Maʼraka — mardni-ki, toʻy — xalqniki. Maqol . ◆ Maqtanganning uyiga bor, Kerilganning toʻyiga bor. Maqol . ◆ yash Homidvoy boʻlsa, bugun unashsalaring, er-taga toʻyni boshlaymiz, deydi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Kechagi dam olish kuni Rashid-ning toʻyi boʻldi. Shuhrat, „Shinelli yillar“ . Rohila:

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Ha! Koʻzim ochiqligida qizimning toʻyini koʻray, deb oʻzimni oʻylabman-u, bu toʻydan keyin Nasiba nima boʻlishini oʻy-lamabman. A. Qahhor, „Ogʻriq tishlar“ . ◆ Qoʻqon-liklar taomilida nikoh toʻyi kelinnikida oʻtadi. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Matyoqub qalligʻi \taʼtilda\ kelishi bilanoq toʻyni boima-moqchi. J. Sharipov, „Xorazm“ .

2 etn. Qudalar oʻrtasidagi kelishuvga mu-vofiq, kuyov tomondan qiz tomonga beriladigan pul, sarpo, masalliq va sh. k. majmui. ◆ Toʻy uchun kuyov tomonidan oʻn besh arava yuk yuborilgan. Har bir aravada boshqa-boshqa mollar va buyumlar. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Mirzakarimboy qichqirdi: -Mulla Abdi-shukur, ertaga ojizamizga toʻy keladi, mar-hamat qiling, durustmi? Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 etn. Shu narsalar yuborilishi munosa-bati bilan kuyov xonadonida, kelishi muno-sabati bilan qiz xonadonida oʻtkaziladi-gan marosim. ◆ Yakshanba kuni ham toʻy, ham nikoh. m ◆ [Qutidorning] Bitta juvon qizi bor-ku, muncha toʻyni boshqa, nikohni boshqa qilamiz, deganiga hayronman. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Toʻy bermoq 1) qudalar oʻrtasidagi keli-shuvga muvofiq belgilangan pul, sarpo, masalliq va b. ni kelin tomonga yubormoq; 2) yurtga osh, ziyofat bermoq. ◆ Qirq kecha-kun-duz elga toʻy berib, qirq kundan soʻng toʻyi oxir boʻlgandi. "Shirin bilan Shakar" .

4 Biror voqea-hodisaga bagʻishlab ziyofat va oʻyin-kulgilar bilan oʻtkaziladigan tantanalar. ◆ Hovli toʻyi. Hosil toʻyi. yat ◆ Bu-gun maktab oʻzining birinchi katta toʻyiga, toʻngʻich oʻgʻillarini mamlakatga taqdim qi-lish tantanasiga tayyorlanayotir. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Vodokachkaning ochilish marosimi katta toʻyga, kattakon sayilga aylanyb ketdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Koʻpga kelgan toʻy Koʻpchilikning boshiga tushgan ish, tashvish va shu kabilar haqida ayti-ladigan ibora. - Ota, — dedi Salim jerkib,

— bu narsa koʻpga kelgan toʻy, oʻgʻlingiz nihoya-ti bir necha oy ishlab qaytadi. Nimasiga qaygʻurasiz? Uzoq yurtlarni koʻrib keladi. Oybek, Tanlangan asarlar. Toʻydan keyin nogʻora q. nogʻora. Uy-uyiga — taka (yoki tepa) toʻyiga Odatda, bolalar kechki payt oʻyin-dan charchab tarqalayotganda aytiladigan ibora. ◆ Nachalnik [boshliq] yotib qoldi, endi uy-uyiga — taka toʻyiga. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

Antonimlari

ТЎЙ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

toʻy
1 той (празднество по случаю свадьбы или обрезания); ◆ beshik toʻyi см. ◆ beshik; qiz toʻyi или ◆  nikoh toʻyi свадьба; ◆ oʻgʻil toʻyi празднество по случаю обрезания; ◆ diplom toʻyi вечер по случаю окончания института (или получения диплома); ◆ toʻy qilmoq 1) справлять (праздновать) свадьбу; 2) праздновать обрезание;
2 этн. приданое и калым (присылаемые в дом невесты, за два-три дня до свадьбы), а также празднество по этому случаю; ◆ toʻy yubormoq посылать той; ◆ toʻy olmoq принимать той;
3 перен. праздник; ◆ mehnat toʻyi праздник (торжество) труда; * ◆ koʻpga kelgan toʻy событие, переживаемое всеми, одинаково всех затрагивающее (напр. уход сыновей и мужей на фронт).