xafaqon

Vikilug‘atdan olingan

Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]

Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]

xa-fa-qon

Aytilishi[tahrirlash]

Etimologiyasi[tahrirlash]

XAFAQON Bu ot ПРСda [xäfäġan] va [xäfägän] shakllarida kelti-rilib, 'yurak oʻynogʻi', 'qon tomirlarining siqilishi', 'kon harakatlanishi-ning toʻsilishi' maʼnolarini anglatishi aytilgan (195); ТжРСda xafaqop shaklida keltirilib "med. astma, udushye" deb izoxlangan (421). OʻTILda birinchi maʼno deb 'mungli', 'gʻamgin' maʼnosi, ikkinchi maʼno deb 'qon bosimi ortishi tufayli yuz beradigan kasallik' maʼnosi taʼkidlangan (II, 321). Bu ot tarkibidagi xafa kismining maʼnosi aniq, lekin son, ġon, gon qismlarining maʼnosi lugʻatlarda izoxdanmagan. Bu ot 'qon bosimining koʻtarilishi bilan yuz beradigan kasallik' maʼnosini anglatadi deyish toʻgʻri.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

1 a. yli-Li. - yurak urishi, dukillashi

Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]

Maʼnosi[tahrirlash]

Mungli, gʻamgin, xafahol. ◆ Unga oʻz oʻylari chigilini yozib olishga yolgʻizlik, xafaqon qalbiga orom, nafasi boʻgʻilayotgan oʻpkasiga havo kerak edi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Teatrga borganingizda, bironta xafaqon aktyorni uchratib qolsangiz, uning dardi rol ustida boʻladi. Sh. Xolmirzayev, „Ogʻir tosh koʻchsa“ .

2 Dilsiyohlik bilan oʻtadigan. ◆ Xafaqon, chalkash kunlarning birida Isfandiyorning yana ikki katta amaldori qochdi. Mirmuhsin, „Choʻri“ .

3 tib. Yurakning tez yoki notekis uri-shini sezish holati. ◆ Xafaqonni davolash va oldini olish kasallikni keltirib chiqargan sabablarga bogʻliq. "OʻzME" .

4 tib. Qon bosimining ortishi tufayli yuz beradigan kasallik, gipertoniya. Baʼzi kishilarning aytishiga Karaganda, onam xa-fakon kasaliga yoʻlikkon emishlar. M. Mu-hammadjonov, Turmush urinishlari. \Be-morlarning] Biri xafakon, boshkasi sil kasaliga mubtalo, kimgadir chipkon chikibdi. M. Qoriyev, Ibn Sino.

Xafaqon boʻlmoq 1) diqqat boʻlmoq, si-qilmoq; xunob boʻlmoq. ◆ -Bugun seni koʻrma-ganim uchun juda zerikib, xafaqon boʻlib oʻtirgan edim, — dedi Raʼno Hafizaga. Mirmuhsin, „Umid; 2) qon bosimi ortish kasaliga yoʻliqmoq“ .

Sinonimlari[tahrirlash]

Antonimlari[tahrirlash]

ХАФАҚОН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari[tahrirlash]

Ruscha ru

xafaqon
1 гипертония; ◆ xafaqon boʻlmoq страдать гипертонией; ◆ Ammo, har narsani oʻylab dilga tugma, xafaqon boʻlib qolasan (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Однако, если будешь обо всём думать и переживать, то наживёшь себе хворь (букв. гипертонию);
2 перен. печальный, удручённый; грустный, огорчённый; томительный; // грустно, печально; огорченно, уныло; томительно; ◆ xafaqon dil огорчённая душа; ◆ Uning ustiga sizni toʻrt soatdan beri bu yerda ipsiz bogʻlab qoʻyib, xafaqon qildim (А. Умар, «Мухтор») Сверх того я вас тут задержал (букв. без верёвки связал) на четыре часа, заставил томиться; ◆ xafaqon kunlar томительные дни, унылые дни.