hadd

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

hadd

Etimologiyasi

I \a. 1*. — daraja; chek, chegara; oxir, poyon, nihoya

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 esk. kt. ayn. chegara 1.

2 koʻchma Belgi, qarakat va sh.k. ning oʻlcham, daraja, miqdor jihatidan muayyan holati; chek, meʼyor, nihoya. ◆ Hadd-hisobsiz. Haddiga yetmoq. Haddan ziyod(a). Haddan or-tiq (tashqari). yat Yodgor ham xursand, xur-sandligining haddu poyoni yoʻq edi. S. Ayniy, „Doxunda“ . ◆ Oysha begim haddan ortiq uyatchan.. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Sa-limboyvachchaning kayfi — maspʼshgi haddiga yetgan. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ -Ish siz degan haddan oʻtibdi! — dedi keskin eʼtiroz bilan Husayn Boyqaro. Oybek, „Navoiy“ .

3 Biror ishni qilish imkon-ixtiyori, haq-huquqi. Ostonadan hatlab chiqishga had-di yoʻq. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Xafa boʻlmang, biz haq olmasdan ishlaymiz. Axir biz qulmiz-ku, haq talab qilishga haddimiz bormi! Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

Had qilmoq kam qoʻll. Jurʼat qilmoq, botinmoq. Avvaliga bu moʻʼtabar zot hayoti asosida ocherk yozmoqchi boʻldim. Birok, hade-ganda bu ishga had qilavermadim. R. Rah-mon, Xalq professori. Yigit boʻla turib, bu gapni men dangal aytolmaganman-u, qiz bola had qilarmidi. Gazetadan. Haddan (yoki haddidan) oshmoqʼiror ish, xatti-harakat-da tartib-qoida, meʼyor doirasidan chiqmoq. ◆ Tilingizni tiying, haddan oshmang! shsh Tar-tib-intizomga qaramay, haddidan oshib ketadiganlar bor. S. Nurov, „Narvoy“ . ◆ Yaso-vulboshi haddidan oshib ketdi, toʻylarni buzadi, sozchilarni uradi.. J. Sharipov, „Xorazm“ . Haddi sigʻmoq Biror ish, xatti-harakatni qilish imkon-huquqiga ega boʻlmoq; jurʼat qilmoq, botinmoq. ◆ Boshlik, boʻlganingizdan keyin gapirish emas, tanbeh berishga ham haddingiz sigʻadi. S. Nurov, „Narvon“ . ◆ Mozorga til tekkizishga qanday hadding sigʻdi, murtad! K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Uni gap bilan yengib boʻlmaganidan tashqari, u qilib yurgan ishdan kulib, masxaralashga ham hech kimning haddi sigʻmasdi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . Haddini olmoq ayn. hadisini ol-moq q. hadis II. ◆ Azpinist degancha bor ekan. Yurishning xoʻp haddini olgan ekan. M. Mansurov, „Yombi“ . ◆ Ishni yoʻlga qoʻyib olaylik. Tikuvchilarimiz uning haddini olgach, yangi-likni takomillashtirib, chiqimni kamay-tirish qiyin emaye.. H. Qodirov, „Yangilik oshigʻi“ .

HAD II [a. — chek, chegara, marra] mat.

Tenglamani tashkil etuvchi sonlardan har qaysisi yoki son oʻrnida ishlatilgan bel-gilardan bittasi. Nomaʼlum hadni topish. Chetki hadlarni koʻpaytirish. Oʻrta hadga taqsimlash.

Antonimlari

ҲАДД. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.