yolchimoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yol-chi-moq

Etimologiyasi

YOLCHI- 'maʼlum darajada taʼminlan-’. Shoshgan hiz erga yo l ch i m a s (Maqol). Ayrim turkiy til— lardagina mavjud boʻlgan bu feʼl asli yalchï- tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, IV, 102), oʻzbek tilida a un — lisi â unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: yalchï- > yâlchi-. Bu feʼl tarkibida -chï qoʻshimchasi borligi aniq, lekin yasash asosini aniqlash qiyin. Baʼzi olimlar bu asosni qadimgi tur — kiy tildagi 'ishhaqi’, 'mukofot’ maʼnosini anglatgan yal otiga bogʻlaydi (ЭСТЯ, IV, 102). Bizningcha, bu yerda yasash asosi vazifasini qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlib, 'taʼminlan-’ maʼnosini anglatgan yal- feʼli bajargan boʻlishi kerak, shunda -chï qismi ’biroz’ maʼnosini ifodalovchi qoʻshimcha boʻlib chiqadi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yetarli darajada taʼmin-lanmoq; toʻymoq, qoniqmoq, qonmoq. ◆ Um-rida yolchib ovqat yemagan, izzat koʻrmagan Nazirqul uchun bundan ortiq baxt yoʻq edi. S. Ahmad, „Hukm“ . ◆ Koʻpincha och-nahor qolardik, hatto zogʻora nonni ham yolchib yemagan kun-larimiz koʻp boʻlardi. H. Tursunqulov, „Hayotim qissasi“ . ◆ Ichkariga kirib yoting, picha dam oling, uch kun boʻldi, yolchib uxlaganingiz yoʻq. Uygʻun, „Navbahor“ .

2 Biror yaxshi kimsa yoki narsaga yetish-moq, ega boʻlmoq; niyatiga yetmoq; koʻngli toʻlmoq. ◆ Shoshgan qiz erga yolchimas. Maqol . ◆ Boʻzchi belboqqa yolchimas. yat [ ◆ Soʻfiyev] Katta-ni aka, kichikni uka deb, oʻlib-tirilib ish-lab yuruvdi. Raislar ekspeditordan yolchidik, deb ishonib qolishgan edi. H. Nazir, „Koʻkte-rak shabadasi“ . ◆ Rahmatuma xotindan yolchigan edi. X. Sultonov, „Onamning yurti“ . ◆ -Mansur baxshi, siz xotinga yolchimay yuribsiz, — dedi Shayboniyxon. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ .

Antonimlari

ЁЛЧИМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.