yutmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yut-moq

Etimologiyasi

YUT- I 'boʻgʻiz muskullari koʻmagida ogʻizdagi narsani tomoqdan ichga oʻtkaz-’. Yu t g a n i m -oʻzimniki, chaynaganim - gumon (Maqol). Qadimgi t>f-kiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl yu:t-tarzida talaffuz qilingan (Devon, II, 363; DS, 282),

keyinroq u: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan: yu:t- > yut—.

YUT- II 'muvaffaqiyat qozon-’, 'yutuqqa erish-’. Ukam erkin kurashda barcha rahiblarini yu t d i. Qadimgi turkiy tild^a H^am shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli ut- tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 439; Devon, I, 181; DS, 617; КРС, 809); oʻzbek tilida bu soʻz boshlanishiga y undoshi qoʻshib aytiladigan boʻlgan: ut-> y + ut- = yut-
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Boʻgʻiz muskullari koʻmagi-da ogʻizdagi biror narsani tomoqsan oʻt-kazmoq; ichmoq; yemoq. ◆ Dori yutmoq. Suv yut-moq. Doʻsting uchun zahar yut. Maqol. ◆ Yutga-nim — oʻzimniki, chaynaganim — gumon. Ma-qol. v ◆ Er bechora xyddu qattiq yotgan ka-saldek mayni qult-qult yutibdi. T. Obidov, Yusufjon qiziq. ◆ Eʼtibor opa.. ishtaha bilan tolqon yamlab yutayotgan Toʻlqinjonning tim qora jingalak sochini siladi. H. Gʻulom, Mashʼal.

2 Ichiga tortmoq, soʻrmoq. ◆ Papiros tutu-nini yutmoq. v ◆ Bolaligidan savagʻich changi-ni yutib, qirqqa kirmay, oʻpkasi teshilib oʻlgan otalar, boʻzchi taqdirini bila turib, bolalariga hamon shu kasbni meros qoldi-rar edilar. A. Muxtor, Opa-singillar.

3 koʻchma Biror nima deyishdan oʻzini tiymoq, oshkor qilmaslik. ◆ Ergash aka avval-gi shaxtidan tushdi.. nimadir demoqchi edi, gapini yutdi. N. Safarov, Qaxramonning tugʻilishi. ◆ Toʻsatdan kelib qolgan Fotimani koʻrib, yigitlar nafratlarini yutdilar. P.

Tursun, Oʻqituvchi. ◆ Gʻamni yutdi, yutdi alam-ni. Dard quritdi koʻzdagi namni. E. Rahim. ◆ \Bibiqatcha\ Gʻira-shira tongda iztirobini ichiga yutib, qoʻradan chiqdi. A. Muxtor, Qo-raqalpoq qissasi. ◆ -Mahkam aka, — dedi Gavhar, — koʻnglingizga kelgan hamma narsani ayting, oʻtgan yildagiday ichingizga yutib yurmang. P. Qodirov, Uch ildiz.

4 Oʻz qaʼriga tortmoq, yoʻq qilmoq. ◆ Nega xudoning qahri kelmas ekan? Nega bu ablah boyni yer yutib yubormasikin-a? H. Tur-sunqulov, Hayotim qissasi. ◆ Urush ona ar-doqlab tarbiyalagan farzandlarni baloday yutadi. T. Rustamov, Mangu jasorat.

Xoda yutganday Hech narsaga egilmay, qayishmay, gʻoʻdaygan holdagi shaxsga nis-batan qoʻllanadi. ◆ Xudododbek otining ji-lovini ushlagancha, xoda yutgandek gʻoʻdayib turaredi. Mirmuhsin, Meʼmor. ◆ Hoy, shum-oyoq, nima qilib turibsan xoda yutganday. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . Yutaman deydi Juda vahimali, qoʻrqinchli (boʻsh uy yoki hovli haqida). ◆ Huvullab qolgan uyda yolgʻiz yashash qiyin. Hovli yutaman deydi. S. Ahmad, Ufq. ◆ Katta uy, hamma yoq sukunat, naq yutib yuboray deydi. N. Fozilov, Diydor. Qon yutmoq Nihoyatda azob chekmoq, xunob boʻlmoq. ◆ Dehqon yeriga chigʻiriqdan suv chiqarish uchun navbat yetguncha qon yutardi. N. Safarov, Olovli izlar

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yut-moq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II 1 Biror ish, musobaqa, sport va sh.k. da gʻalabaga erishmoq, muvaf-faqiyat qozonmoq. ◆ Shaxmat oʻyinida yutmoq. Kurashda yutib chiqmoq. m ◆ Arslon degan bir yigit kurashda tengqurlarini yutdi. A. Eshonov, Bir ogʻiz soʻz. ◆ Tabrik qilaman, brigadangiz bu chopiqda ham yutib chiqdi. Uygʻun, „Hayot qoʻshigʻi“ .

2 Lotereya, qimor va sh.k. oʻyinda pul yoki biror narsani qoʻlga kiritmoq. ◆ Zayomga yutmoq. Dotereya biletiga mashina yutib ol-di. v ◆ -Erim yutgan pullarni, qimmatbaho buyumlarni birga olib joʻnadim, — dedi Doji xola. M. Ismoiliy, Fargʻonat. o.

3 Foydalanmoq, naf koʻrmoq. ◆ Bu ishdan men hech narsa yutmayman. m ◆ Dushman oʻz kuchlarining ichkarilikdagi pozitsiyasiga mus-tahkam oʻrnashib olishi uchun vaqtdan yutish payida edi. A. Ubaydullayev, Qonli izdan. ◆ Xoʻp, xatni odamlarga koʻrsatarsiz, ular xotinim ikkitaligini bilarlar.. Bundan siz nima yutasiz? N. Safarov, Hayot maktabi.

Antonimlari

ЮТМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

• Yoqutcha: кыай (yengmoq anglamida)

Ruscha _ru

yutmoq
1 глотать, проглатывать; заглатывать; ◆ bir qultum suv yutmoq выпить глоток воды; ◆ hap dori yutmoq глотать пилюлю; yutganim - oʻzimniki, chaynaganim - gumon погов. то, что проглочено (съедено) мной - это моё, а то, что ещё жую - под сомнением; doʻsting uchun zahar yut ради друга и яд выпей;
2 втягивать, затягивать, поглощать; ◆ papiros tutunini yutmoq затянуться папиросой; uyda hech kim yoʻq, yutib yuborguday tuyiladi в доме никого нет, кажется, что он вот-вот поглотит (меня); yer yutkur бран. (букв. чтоб земля проглотила тебя или его и т. п.), чтоб (ты, он и т. п.) провалился сквозь, землю;
3 выигрывать; ◆ zayomdan yutmoq выигрывать по займу; ◆ vaqtdan yutmoq выигрывать время; ◆ oʻyinni yutmoq выигрывать (в игре); u 15 oʻyinni yutdi он выиграл 15 партий (напр. в шахматы); ◆ kuchdan yutmoq физ. выиграть в силе;
4 перен. проглотить (готовые вырваться слова); затаить в себе; nimadir demoqchi edi, gapini yutdi он хотел что-то сказать, но воздержался (букв. проглотил слова); iztirobini ichiga yutmoq затаить в себе тревогу; ◆ alamni yutmoq проглотить обиду; ◆ qon yutmoq (букв. глотать кровь) хлебнуть горя; измучиться, исстрадаться (морально); yer yutsin uni пусть его проглотит земля (проклятие).