zimiston
Oʻzbekcha (uz)[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]
zi-mis-ton
Aytilishi[tahrirlash]
Etimologiyasi[tahrirlash]
ZIMISTON Bu ot ПРСda ham (261), ТжРСda ham (155). OʻTILda ham (1,306) 'qish' maʼnosini anglatishi aytilgan, lekin tarkibi toʻgʻrisida hech nima deyilmagan. Yuzaki yondashib bu ot oxiridagi -(i)ston qismini koʻshimcha deb ajratish toʻgʻri emas, chunki bu koʻshimcha halq, millat nomiga koʻshilib, mamlakat, davlat; narsa nomiga qoʻshilib, 'maʼlum bir narsa koʻp joy' nomini anglatadi (ТжРС, 542); 'kish' esa joy nomi emas, balki 'payt (fasl)' nomi. Shuni hisobga olib boshqacha farazni bildiramiz. Bu ot zim, ist, -on kismlaridan tarkib topgan boʻlib, I) ist qismi - koʻp maʼnoli istidan feʼlining 'qatʼiy oʻrin ol-' maʼnosidan hosil qilingan ist xozirgi zamon asosi (ТжРС, 169); 2) -on qismi - ot va sifat yasovchi Qushimcha (ТжРС, 543); 3) zgsh asli 'qish' maʼnosini anglatadigan ot boʻlib, RUs tilidagi zima otining asosi bilan mushtarak (Tojik tili ham, rus tili ham hind-yevropa tillari oilasining shoxobchadariga mansub). Agar ShU faraz hakiqatga mos boʻlsa, zimiston oti 'qish qagiy kuchga kirgan •gayt’ maʼnosini anglatishi ayon boʻladi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
\f. s!zimiston■■■-j — qish
Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]
Maʼnosi[tahrirlash]
1 Qish. ◆ Zimiston faslida kirsang uyingga, Huzuri dil, chu bogʻu boʻston pech. Muqimiy . ◆ Har maisa, qiyoq qish uyqusidan uygʻonib, zimiston sovuqlaridan qutulib, yayrab-yashnagan. Sh. Rashidov, „Asarlar“ .
2 Yorugʻlik, oftob nuri tushmagan joy; qorongʻilik. ◆ Zimiston. Eshik tirqishidan ipdek nur tu(iib turibdi. S. Siyoyev, „Avaz“ . ◆ Osmonda qora bulutlar paydo boʻlib, oʻrmon ichini zimistonga aylantirdi. A. Rahmat, „Ellik bir bahodir“ .
3 sft. koʻchma Qop-qorongʻi, tim qoron-gʻi, zim-ziyo. Dolon kunduz kunlari ham qo-rongʻi — ◆ zimiston boʻladi. J. Sharipov, „Xo-razm“ . ◆ Koʻzimni ochsam — uy zimiston, bolish-ni quchoqlab yotibman. T. Murod, „Ot kishna-gan oqshom“ . ◆ Uyning ichi zimiston edi. E. Rai-mov, „Ajab qishloq“ .
4 koʻchma Roʻshnolikdan mahrum, ziyodan mahrum hayot. ◆ Ne zotlar oʻtdilar hasratga toʻlib, Kunlari zimiston, tuni sim-siyoh. A. Oripov, „Yillar armoni“ . ◆ Yorugʻdunyo shu ekan, deb zimistonga koʻnikib qolganmiz \ dedi Onaxon]. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . Zimis-toning bitdi endi, Turgʻunoy, Baxting kul-di bamisoli toʻlgan oy. I. Sulton, Nomaʼ-lum kishi.
5 koʻchma Nomaʼlum, qorongʻi narsa; no-maʼlumlik. ◆ -Uodamningoʻtmishi zimiston. Ana shu oʻtmishini yashirib yuradi, — dedi Sartakov. I. Qalandarov, „Shoxidamas, bargida“ .
Sinonimlari[tahrirlash]
Antonimlari[tahrirlash]
ЗИМИСТОН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.