chiqindi
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]chi-qin-di
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]CHIQINDI 'kerakli qismi ishlatilgandan keyin-gi qoldiq', 'chiqit'. Ergash churq etmay hoʻlidagi tax-tani jahl bilan chihindilar ustiga uloh-tirdi (A.Miraqmedov). Bu soʻz eski oʻzbek tilida chïq— feʼlining 'keraksiz, ortiqcha qism sifatida ajral-' maʼnosidan 'oʻzlik' maʼnosini ifodalovchi —(ï)n qoʻ-shimchasi bilan hosil qilingan shakliga —dï qoʻshimcha-sini qoʻshib yasalgan; keyinchalik ï unlilarining qat-tiqlik belgisi yoʻqolgan: (chïq— + ïn = chïqïn—) + dï = chïqïndi > chiqindi. Hozirgi oʻzbek tilida chïqïn-soʻzi mustaqil ishlatilmaydi, shunga koʻra chiqindi soʻzi tarkibiy qismlarga chiq + indi tarzida ajratiladi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Kerakli qismi ishla-tilgandan qolgan narsalar; chiqit, qoldiq. ◆ Sanoat chiqindisi. Neft chiqindisi. n ◆ Tabiatni ifloslantiradigan ofatlardan yana biri chiqindilardir. "Fan va turmush" . Respublikamizdagi yogʻ-moy kombinati chi-qindisi yiliga 80 OOO tonnadan ortib ketdi. "Fan va turmush".
2 Axlat. Jamiki axlat shu suvga tusha-di. Ayniqsa yogʻingarchilik, sel paytlarida yonbagʻirlardagi jami xonadonlarning chi-qindilari oʻrlardan toshib, shu soyga tusha-di. S. Ahmad, Jimjitlik.
3 koʻchma salb. Tuban, past (odam haqida). ◆ Sabr kosasi toʻlgan Qoʻziboy aka umrida birinchi marta dagʻal gap qildi: -E, sizdaqa chiqindi.. E, hatto oʻgʻitga ham yaramaydi. F. Musajonov, „Chiqindi“ .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ЧИҚИНДИ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.