gʻaltak

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

gʻal-tak

Etimologiyasi

GʻALTAK Bu ot 'yumada-' maʼnosini anglatadigan galtidan feʼlining (ПРС,658,359) galt hozirgi zamon asosiga -ak qoʻshimchasini (ТжРС, 543) qoʻshib hosil qilingan boʻlib (ПРС,359; ТжРС, 476), 'ip,sim, lenta kabi uzun narsadarni oʻrab joylash uchun yasalgan buyum' maʼnosini anglatadi (OʻTIL, II, 650).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

\f. L~.IF — gʻildirak, chigʻir, joʻva; rolik; mola

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Ip, sim, lenta kabi uzun narsalarni oʻrab joylash uchun mos-langan buyum. ◆ Plyonka gʻaltagi. Gʻaltakka oʻralgan ip. Simni gʻaltakka oʻramoq. vt Toʻqqiz ayol hammasi ishda — oyoqlari tepki-da, qoʻllari tasma, gʻaltak bilan dastakda. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

2 tex. Arqon, sim, zanjir vositasida ogʻirlikni koʻtarish, narsalarni siljitish uchun xizmat qiladigan qurilma: blok. ◆ Yi-gitlar narigi sohilga tortilgan ikki poʻ-lat arqonni gʻaltakka oʻrab, kemani narigi sohigga asta siljitar edilar. S. Abdulla, „Quvgʻunda“ .

3 Elektrotexnika va radiotexnikada maxsus sim oʻrami.

4 s. t. Biror narsani tekislash, sil-liqlash yoki devorlarga gul solish uchun ishlatiladigan, oʻqqa oʻrnatilgan gʻaltaksi-mon moslama. ◆ Gʻaltak bilan devorlarga gul solmoq. Oynaga yopishtirilgan fotorasmlar suvini gʻaltak bilan sidirmoq

5 Baʼzi qurilma, moslamalarning ay-lantiriladigan qismi. Qattiq titrayot-gan qoʻlining koʻrsatkich barmogʻini telefon gʻaltagining "o" teshigiga tiqib aylantir-di. N. Aminov, Qahqaha. ◆ Gʻaltakdan ikki qu-loch bilet tortib yirtdi-da, otaning koʻk-ragiga otdi. S. Nurov, „Narvoy“ .

6 s. t. Zambilgʻaltak. ◆ Yer qazish, zambar koʻtarish, ogʻir gʻaltakni surish Poʻlat uchun tanish ishlar. Sh. Rashidov, „Qudratli toʻl-qin“ . ◆ Toʻrt kun gʻaltakda tuproq tashib hol-dan toygach.. A. Muxtor, „Kumush tola“ .

Gʻaltakka chiqmoq Yoʻqqa chiqmoq, yoʻq boʻlmoq. ◆ Endi boʻlar ish boʻldi desang, yurak achiydi, dastmoya ham gʻaltakka chiqadigan. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . ◆ Choyxonachi dastmoyaning gʻaltakka chiqib qolishidan qoʻrqib, oppoq suv damlab berayotibdi. "Mushtum" .

Antonimlari

ҒАЛТАК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

gʻaltak
катушка; // катушечный; ◆ ~ ip катушечная нитка; ◆ oq ~ ip катушка белых ниток;
2 эл. катушка;
3 текст. шпулька;
4 тех. разг. каток (приспособление для выравнивания чего-л.);
5 тех. разг. блок (приспособление для подъёма тяжестей); ◆ 

• ~ (odam) приземистый, коренастый (человек), карапуз.