irim
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]i-rim
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]IRIM ’salbiy natijaning oldini olish maqsadi-da qilinadigan xatti-harakat’. Olibsotarlar i r i m u ch u n gadoyga sadaha berib oʻtadi. Bu ot qadimgi turkiy tildagi ’roʻyobga chiqishining oldini ol-’ maʼ-nosini anglatgan ïr- feʼlidan -(ï)m qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 666); oʻzbek tilida ï unlilarining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: ïr- + ïm = ïrïm > irim.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]etn. Biror maqsad, niyat bilan qilingan xurofiy tadbir (maye., toʻydan yaxshi niyat bilan biror narsa olib ketish; dard-baloni qaytarish, ziyon-zahmatdan, koʻz tegishdan saqlash uchun biror narsani boshdan oʻgirib tashlash va b.). ◆ Ona-bola dar-vozadan chiqayotganda esa, irimini qilib, qoʻlidagi oyna ustiga obdastadan suv yugur-tirib, Latofat bilan kelini koʻzdan gʻoyib boʻlguncha qarab qoldi. S. Karomatov, „Hij-ron“ . ◆ Eski irimlardan qutulib ketmagan baʼ-zi boʻltaklar.. xodaning ustiga isiriq bogʻ-lab qoʻyadilar. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ .
- Irim qilmoq Biron-bir falokat, ziyon-zahmatga yoʻliqmaslik yoki uning oldini olish chorasini qilmoq, qidirmoq; irim tarzida biror narsa qilmoq. ◆ Ikki kampir irim qilib, Malikaning dard tutayotgan-ligini hech kimga bildirmaslikka tirishib.. eshikni ham zanjirlab qoʻyishgan edi. Mirmuhsin, „Chiniqish“ . ◆ Oxiri u irim qilib, huj-rasining eshigini qulflamay, koʻchaga chiqdi. S. Ahmad, „Hukm“ . ◆ Xadicha xola burungiday uning.. peshonasidan oʻpdi, duo qildi, irim qilib, kuzatgani chiqmadi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ИРИМ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.