kapalak
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]ka-pa-lak
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]KAPALAK 'uchganida nozik qanotlari yelpinib yuqoriga koʻtariladigan hasharot'. K a p a l a k gulni sogʻinar, bulbul kuyini (Maqol). Bu soʻz asli qadimgi turkiy tildagi 'yuqoriga koʻtaril—' maʼnosini ang— latgan köp— feʼlidan (ЭСТЯ, III, 52: köp— 'puxnut, uvelichivatsya v obʼyeme’) -(ä)l qoʻshimchasi bilan yasalgan otga kichraytirish maʼnosini ifodalovchi —(ä)k qoʻshim-chasini qoʻshib hosil qilingan; keyinchalik ä unlilari — ning taʼsirida birinchi boʻgʻindagi ö unlisi ham ä un — lisiga almashgan: (köp— + äl = köpäl) + äk = köpäläk > käpäläk.
Devonda bu hasharot kepäli deb atalishi koʻrsa — tilgan (Devon, I, 419). Bu soʻz köp— feʼlining kep— shaklidan —(ä)l qoʻshimchasi bilan yasalgan va unga —li qoʻshimchasi qoʻshilgan, keyinchalik qator kelgan ll un — doshlaridan biri talaffuz qilinmay qoʻygan: (kep— + äl = kepäl) + li = kepälli > kepäli.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]- Ikki juft oq, kulrang yoki rang-barang qanotli nozik hasharot. Kapa-lak gulni sogʻinar, bulbul — kuyni. Maqol.
m ◆ Rayhonlar qad koʻtarib, hid sochdi, bi-rin-ketin ochilgan rang-barang gullar usti-da kapalaklar qanot qoqa boshladi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .
- Kapalagi uchmoq hazil 1) juda qoʻrqib ketmoq. Ertasiga ot ogʻrib qolsa boʻladimi! Kapalagim uchib ketdi. Oybek, Qutlugʻ qon; 2) achchiqlanmoq, gʻazablanmoq. ◆ Erkaligi ham mayliga-ya, buyruqni yomon koʻrishadi, sal gapga kapalaklari uchadi. Oydin, „Yuragida oʻti bor“ .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]КАПАЛАК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.