kekirdak
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]ke-kir-dak
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]KEKIRDAK 'qiziloʻngachning boshlanish qismi'. .. lablari doʻrdayib, koʻzlari ola-kula boʻlib, k ye -kirdagidagi tomirlari boʻrtib chihib ket— gan edi (Ibrohim Rahim). Bu ot qadimgi turkiy tilda 'oshqozonda toʻplangan havoni qiziloʻngach orqali chi-qar—' maʼnosini anglatuvchi kekir— feʼlidan (Devon,II, 88) -däk qoʻshimchasi bilan yasalgan (Devon. Indeks: -däk - ot yasovchi): kekir— + däk = kekirdäk.
Bu soʻzning tarkibini boshqacha talqin qilish ham mumkin: kekir— feʼliga 'takror' maʼnosini ifoda— lovchi —lä qoʻshimchasining —dä shakli qoʻshilgan va bu soʻzdan —k qoʻshimchasi bilan ot yasalgan: (kekir— + dä = kekirdä-) + k = kekirdäk.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Odam va umurtqali hay-vonlar nafas yoʻlining yuqorigi qismi. ◆ Ingichka va yoʻgʻon, kalta va choʻziq tovush-lar.. kekirdaklari uzilib ketmaydimi bu xoʻrozlarning? I. Ra\im, „Ixlos“ .
2 s. t. Boʻyinning old qismi; tomoq. Boʻynini choʻzib, qoʻllarini arra qilib gapi-rarkan, lablari doʻrdayib, koʻzlari ola-qula boʻlib, kekirdagidagi tomirlari boʻrtib chi-qib ketgan edi. I. Rahim, Chin muhabbat. ..buni bir xilvatroq joyda toʻgʻri keltir-sang-u, kekirdagidan xippa boʻgʻib, damini chiqarmay qoʻya qolsang. P. Tursun, Oʻqituvchi.
- Kekirdak choʻzmoq Gapiga kuch bermoq, baqirib-chaqirib gapirmoq. ◆ Yangi yer ochish toʻgʻrisida muttasil kekirdak choʻzadigan oʻrtoqlar haqiqatdan koʻz yummoqdalar. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . Kekirdagin choʻzga-nicha oyoqqa turib, Bajaramiz, deydi rais, koʻkrakka urib. A. Poʻlat.
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]КЕКИРДАК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.