koʻtarmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

koʻ-tar-moq

Etimologiyasi

KOʻTAR— 'yuqoriga harakatlantir—'. .. Normat uning belidan mahkam quchoqladi—da, dast k oʻ t a -r i b, uni ayvon supasiga chiqarib hoʻydi (Ibrohim Rahim). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ' yuqoriga hara — katlan-' maʼnosini anglatgan köti- feʼliga (ДС, 319) —r orttirma qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan (ЭСТЯ, III, 87; DS, 320), bunda ikkinchi boʻgʻindagi i un — lisi ü unlisiga (ПДП, 396), bu unli oʻz navbatida ä un — lisiga (ПДП, 396) almashgan, oʻzbek tilida ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: köti— + r = kötir- > kötür— > kötär— > kotär—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yerdan yoki yotgan joyi-dan uzib, ajratib olmoq. ◆ Zambar koʻtar-moq. sht Ergash u bilan quchoqlashib koʻrish-moqchi boʻlgan edi. Normat uning belidan mahkam quchoqladi-da, dast koʻtarib, uni ayvon supasiga chiqarib qoʻydi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

2 Yerdan uzilgan, ajralgan holda tut-m.oq, qoʻlda tutmoq. ◆ Sumka koʻtarib, bozorga bormoq. Kolonna boshida bayroq koʻtargan qizlar bormoqda. yaya /◆ Otabek] Otni axta-xonaga bogʻlab, sovgʻa toʻldirib kelgan ipak xurjunni koʻtarib, ichkariga kirdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Maxdum shu soʻz bilan ichkariga kirib, hovli sahnida chaqaloq koʻta-rib turgan Raʼno yonidan ayvonga oʻtdi. A. Qodiriy, Mehrobdan chayon.

3 Oʻz ustida tutgan holda yurish-tortish, eltish qudratiga ega boʻlmoq. ◆ Tu ya koʻp yuk koʻtaradi. m ◆ Toshxoʻja eshon hazilakam eshon oʻtgan emas, boqib qoʻyilgan oʻn beshta otdan uni faqat ikkitasigina koʻtara olar edi, xolos. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

4 Yuqori, baland holatda tutmoq, yuqoriga chiqarmoq. ◆ [Sidiqjon] Birdan boshini koʻtardi va Kanizakka qaradi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Obidjon.. chi-roqning piligini koʻtaribroq qoʻydi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Qoʻl koʻtarmoq 1) qoʻlini yuqori holatda (boshdan yuqorida) tutmoq; 2) birovni urishga shaylanmoq; 3) majlisda biror masala yuzasidan oʻz roziligini bildirmoq, ovoz bermoq.

5 Biror narsani uyib, ustma-ust qilib, ustiga qoʻyib baland qilmoq. ◆ Dambami koʻtarmoq. Yoʻlni koʻtarmoq. Marzani koʻtarmoq. n ◆ -Suvni uch-toʻrt chaqirim yuqoridan ikki yogʻiga chim bosib, koʻtarib kelish lozim boʻladi, — dedi Alim buva. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

6 koʻchma Oshirmoq, koʻpaytirmoq (kuch, daraja, narx-navo va shu kabilar haqida). ◆ Narx-ni koʻtarmoq. Temperaturami koʻtarmoq. m Keyin ovozini pardama-parda koʻta-rib, doʻq ura ketdi. M. Ismoiliy, Far-gʻona t. o. ◆ Brigada hosildorlikni ikki ba-ravar koʻtarishga muvaffaq boʻldi. "Oʻzbe-kiston qoʻriqlari" .

7 koʻchma Mavqeini, hol-qudratini, mod-diy ahvol va shu kabilarni yaxshilamoq. ◆ Obroʻyini koʻtarmoq. yat [Qodir:] Yaxshi qilibsiz.. kol-xozning ahvoli yomonga oʻxshaydi, koʻtarish kerak. Uygʻun, „Navbahor“ .

8 Yuqori mansab yoki lavozimga tayin-lamoq, belgilamoq. ◆ Pastdan yuqoriga koʻtar-moq. Xotin-qizlarni rahbarlik lavozimla-riga dadil koʻtarish kerak. n ◆ [Akrom hoji:] Agarda xon koʻtarish manim qoʻlimda boʻlsa edi, xon qilib Otabekni koʻtarar edim! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

9 koʻchma Bardosh qilmoq, toqat qilmoq; chidamoq. Bolaning injiqligini onasi koʻta-radi. n ◆ Kampirga aytma, koʻtarolmaydi. IYodgorboydan] Qora xat kelgan! A. Qahhor, „Asror bobo“ . ◆ Bosh muharrir, Rahim akaning qobiliyatli xodim ekanligini nazarda tu-tib, baʼzi erkaliklarini koʻtarardi. F. Mu-sajonov, „Himmat“ .

10 koʻchma Hazm qilmoq, singdirmoq. ◆ Har qancha ovqat boʻlsa, koʻtaradi — kuchi koʻp. Bemor palovni koʻtarolmadi. n ◆ Tomogʻi ta-qillab oʻtirgan dutorchi "koʻtarmasalar — ichmasinlar" desa ham, Nabigul unamadi. A. Qahhor, „Qanotsiz chittak“ .

11 Yoqtirmoq, suymoq; toqat qilmoq. ◆ Bundam keyin.. har bir ishni men bilan ba-hamjihat qiling, oʻzbilarmonlikni koʻtar-mayman. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

12 koʻchma Biror ish-harakat qilishga ilhomlantirmoq, safarbar qilmoq. ◆ Mus-tamlakachi zolimlarga... qarili yana xalqni koʻtaraylik! Qudratning ishini oxiriga yet-kazaylik! N. Safarov, „Uygonish“ .

13 koʻchma Oʻz ustiga olmoq, oʻz hisobi-dan toʻlamoq (sarf-harajat haqida). ◆ Umur-zoq aka: -Bolalar bizga shuncha yordam berish-di. Endi.. sayohat qilib kelishsin. Butun yoʻl xarajatini kolxoz koʻtaradi, — dedi. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar“ . ◆ Endi Shoabdu-fattoh Xoʻjayevning sarfini ham koʻtaray-likmi? A. Qahhor, „Ogʻaynilar“ .

14 koʻchma s. t. Yoʻq qilmoq, yoʻqotmoq, bitirmoq. ◆ Adovatni oradan koʻtarmoq. m ◆ Musulmonqul.. zolimlarni oʻrtadan koʻtarib, yurtga osoyish berganda, unga kim nima deya olar edi? A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Uoʻrta-dagi noqulay jimlikni koʻtarib tashlash uchun Gʻiyosni gapga soldi. K. Yashin, „Hamza“ .

15 koʻchma s. t. Ichmoq, urmoq (may haqida). ◆ Qadah koʻtarmoq. n ◆ [Ravshan pol-von] "Xonim" olib kelgan konyakdan koʻzla-rini chirt yumib, bir ryumkasini koʻtarib tashladi. O. Yoqubov, „Larza“ .

16 kam qoʻll. Qarzga olmoq. ◆ Bir pud gʻal-lani, topilsa, uch pud gʻallaga boʻlsayam, jon debkoʻtaramiz. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Matqovul kelasi yil hosili hisobiga Hakim-jon boyvachchaning otasi Latifjonboydan pul koʻtarib, ot oldi. M. Ismoiliy, „Far-gʻona t“ . o.

17 s. t. Yetishtirmoq, olmoq. ◆ Gektar boshiga oʻn tonnadan hosil koʻtardik.

18 Ayrim otlar bilan birikib, shu ot bildirgan narsani yuzaga keltirishni ifo-dalaydi. ◆ Janjal koʻtarmoq. Isyon koʻtarmoq. Shovqin-suron koʻtarmoq. shsh ..shikoyat qila-qol, boshingni devorga urib, faryod koʻtar. K. Yashin, „Hamza“ .

Bosh koʻtarmoq q. bosh. Boshiga koʻtarmoq q. bosh. Burnini koʻtarmoq Manmanlik qil-moq; gerdaymoq. ◆ Ular [Yormatni] soʻkishar edi: -Xoʻjayinning laychasi-ku, burnini bir qarich koʻtarganiga hayronmiz. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Gap koʻtarmaslik Sal gapga ja\l qilish odati, jizzakilik. Koʻkka koʻtarmoq q. koʻk. Koʻnglini koʻtarmoq q. koʻngil

1. ◆ Koʻngilni doʻst koʻtarar. Maqol . Sirkasi suv koʻtarmaydigan odam q. sirka. Uy koʻtar-moq Hamma narsani tashqariga olib chiqib, uylarni tozalamoq, tartibga solmoq. ◆ Kam-pir egila-bukila, terlab-pishib uy koʻtara-yotgan edi. H. Nazir, „Bir tup gʻoʻza“ .

Antonimlari

КЎТАРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

koʻtarmoq
1 поднимать; ◆ bayroq ~ поднять флаг; ◆ yuk ~ поднимать груз; ◆ qoʻl ~ 1) поднять руку (руки); shu taklifni yoqlaganlar qoʻl koʻtarsin кто за это предложение, прошу поднять руки; 2) замахнуться; поднять руку (на кого-л.); qoʻrqqan oldin musht koʻtarar посл. тот, кто боится, первым подымает кулак, первым замахивается (т. е. тот, кто неправ, первым лезет в драку); gʻalvirni suvdan koʻtarganda maʼlum boʻladi посл. (букв. станет известно, когда поднимут решето из воды) цыплят по осени считают; kolxozimizni ilgʻor kolxozlar qatoriga koʻtaramiz поднимем наш колхоз до уровня передовых; ◆ birovning koʻnglini ~ поднять чей-либо дух, поднять чьё-либо настроение; ободрять кого-либо; ◆ qadah ~ поднять бокал, произнести тост;
2 выдвигать, повышать; ◆ pastdan yuqori(ga) ~ выдвигать, повышать по службе; uni biz masterlik vazifasiga koʻtardik мы его выдвинули на должность мастера;
3 возвышать, возвеличивать; возводить; провозглашать; ◆ xon ~ уст. провозглашать ханом, возводить на ханский престол; ◆ darajaga ~ мат. возводить в степень; ◆ birovni maqtab koʻklarga ~ превозносить кого-либо до небес;
4 перен. поднимать; устраивать, учинять; ◆ isyon ~ поднимать бунт, мятеж; ◆ janjal ~ устраивать, учинять скандал; ◆ masala ~ поднимать вопрос; ◆ shovqin ~, suron ~ поднимать шум; qishloqni (или uyni) ◆ boshga ~ устраивать шум на весь кишлак (или на весь дом); uyni boshga koʻtarib kulmoq хохотать на весь дом;
5 снимать; убирать; shu hujjatdan nusxa koʻtaring снимите копию с этого документа; ◆ hosil ~ снимать урожай; ◆ xirmon ~ кончать уборочные работы; кончать уборку (урожая);
6 позволять, выдерживать; ... avtomobil olsak ham davlatimiz koʻtaradi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») ... наши средства позволят нам купить даже автомобиль;
7 переносить, выносить, сносить, терпеть; semizlikni qoʻy koʻtaradi погов. ожирение выносит только баран; соотв. беситься с жиру; gap koʻtarmaydigan odam человек, не выносящий критики или вообще возражений; недотрога; tanqidni koʻtarish kerak надо терпеть критику; терпи, когда тебя критикуют; sirkasi suv koʻtarmaydigan odam человек, не терпящий возражений, болезненно реагирующий на критику; ◆ 

• bola ~ 1) вынашивать ребёнка; 2) нянчить ребёнка; ◆ nom ~ приобретать славу; u oʻgʻri deb nom koʻtargan он приобрёл славу вора, его знают как вора; xudo koʻtarsin uni бран. женск. убей его бог; ◆ uy ~ производить генеральную уборку дома (комнаты); ◆ qarz ~ брать в долг (взаймы); u hovlisi ustidan pul koʻtarib oldi он взял в долг денег под залог своего дома; ovqat xarajatini oʻzim koʻtaraman я сам рассчитаюсь за еду; ◆ xirmon ~ собрать урожай, получить урожай; ◆ oʻrtadan ~ убирать, устранять, уничтожать, ликвидировать.