loy

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

loy

Etimologiyasi

Forschadan - لای - balchiq, loyqa; choʻkindi; botqoq.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Nam taʼsirida yoki suv bilan qorishib, yumshoq va yopishqoq massa holiga kelgan tuproq. ◆ Yomgʻir yogʻdi - koʻcha loy boʻldi. ◆ Mashina loy sachratdi. ◆ Bola suvni koʻp sepib, yerni loy qilib yuborgan edi. Abdulla Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ ◆ Deyarlik har qadamda bir poy kavushi oyoqdan tushib, loyga botar, qiz engashib olar.. edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“
   Loy boʻlmoq - 1) loy tegib ifloslanmoq. ◆ Adolat ajriq kovlagan edi, barmogʻi loy boʻldi. Ibrohim Rahim, „Chin muhabbat“ 2) xijolatdan, uyatdan qizarib, yerga qaramoq, noqulay ahvolda qolmoq.
2. Suv ostiga oʻtirib qolgan togʻ jinslaridan, qum, tuproq zarrachalaridan hosil boʻlgan choʻkindi; balchiq (baʼzi turlari shifobaxsh boʻlib, davolash maqsadlarida ishlatiladi). ◆ Ariqning loyini tozalamoq.
3. Tuproqni suvga qorib, baʼzan somon, jun kabi narsalar aralashtirib tayyorlangan maxsus qurilish materiali. ◆ Somonli loy. ◆ Kulol loyi. ◆ Loy qilmoq. ◆ Loy pishitmoq. ◆ Loy suvoq. ◆ Sovuqda loy qorib, oyogʻimiz kesak, burnimiz sholgʻomday boʻlib ketdi. Ergash Raimov, „Ajab qishloq“
   Ishning tagi loy - ishning oqibati yomon, chatoq.
   Loy chaplamoq - xunuk, noqulay, haqoratli vaziyatga qoʻymoq; bulgʻamoq. ◆ Firibgarlik, zimdan uzatilgan qancha-qancha pora obroʻli kishilarni jarga uloqtirdi, vijdonlariga loy chapladi. Gazetadan
   Loyga bulgʻamoq (yoki belamoq) - qoralamoq, yerga urmoq; dogʻ tushirmoq, isnod keltirmoq. ◆ Butun Oltinsoyga mazax boʻlganingni bilasanmi? Or-nomusimni loyga belading, dogʻ oʻlguncha ketmaydigan boʻldi. Sharof Rashidov, „Boʻrondan kuchli“
   Suv boshidan loy - ish yuqoridan buzilgan, ishni avval boshliq buzgan. ◆ -Agar komissiya raisi, - dedi Shukur, - tuzuk odam boʻlsa edi, Oʻrmon polvonning gapiga kirib surishtirmasdan, tekshirmasdan shuncha urardimi? -Suv boshidan loy, - dedi Gʻoyib. Ayniy, „Qullar“

Antonimlari

ЛОЙ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

• Yoqutcha _sah : буор, былыык

Ruscha _ru

loy
1 жидкая глина; ◆ ~ ishi работа с глиной; ◆ ~ porsilloq обл. детская хлопушка из глины; ◆ ~ qilmoq (за)месить глину; ◆ ~ pishitmoq хорошо замесить глину; ◆ ~ tepmoq месить глину ногами;
2 грязь (напр. на улице); ил, грязевой осадок; ◆ ~ boʻlmoq 1) стать грязным; ◆ yomgʻir yogʻdi, koʻcha ~ boʻldi прошёл дождь, на улице стало грязно; ◆ etigim ~ boʻldi у меня сапоги загрязнились; 2) быть готовым провалиться сквозь землю; ◆ shifobaxsh ~ лечебная грязь, целебная грязь; ◆ ~ vannalari грязевые ванны;
3 перен. жарг. деньги; ◆ 

• mis qozonga ~ tuvoq погов. (букв. к медному котлу глиняную крышку) как корове седло; ◆ ishi bitdi, eshagi ~dan oʻtdi погов. (букв. его дело окончено, его осёл перешёл через грязь) дело сделано, а теперь с вами не знаюсь (о неблагодарном человеке); ◆ ishning tagi ~ дело дрянь, дело плохо кончилось; ◆ suv boshidan ~ вода мутна с начала (соотв. рыба гниет с головы).