paxta

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

pax-ta

Etimologiyasi

PAXTA Bu ot tojikcha boʻlib (Andoza:КрРС,607), 'gʻoʻza oʻsimligining chigitga yopishib hosil boʻladigan oppoq yumshoq toladi mahsuloti' maʼnosini anglatadi (ТжРС, 302 : OʻTIL, I, 580). Bu otdan oʻzbek tilida -chilik qoʻshimchasi bilan paxtachshik mavhum oti yasalgan. Paxta oti tojikcha ekani OʻTILda aytilmagan (I, 580).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Gʻoʻza oʻsimligining chigit va tolalardan iborat oppoq yumshoq hosili. ◆ Uzun tolali paxta. Chigitli paxta. Chigit-siz paxta. Paxta terish. Eski paxta boʻz boʻlmas, asli dushman doʻst boʻlmas. Maqol . ■■ U ◆ kechqurun tergan paxtasini tabelchiga oʻt-kazib, yuvinib-taranib.. qishloqqa joʻnadi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

Ipak paxta Tolasi ingichka, uzun va pishiq paxta. ◆ Tilda doston Fargʻona — Ipak paxta diyori. Yo. Mirzo . Paxta tozalash 1) paxtani xas-xashak, chang-toʻzondan tozalash; 2) paxtani chigitdan ayirish. ◆ Ushaharga kir-gandan keyin paxta tozalash zavodi yonidagi bekatda tushdi. T. Ashurov, „Oq ot“ . ¹

2 Chigitdan ajratilgan shu mahsulot; mo-miq. ◆ Paxtadan ip yigirmoq. n ◆ Vaziraning egnida shaftoli guliga monand, koʻksi ochiq, yelkasiga paxta qoʻyib tikilgan shoyi koʻylak. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Respublika paxta tolasi ishlab chiqarish boʻyicha dunyoda toʻrtinchi oʻrinda.. turadi. Gazetadan .

3 s.t. ayn. gʻoʻza. ◆ Uzoq-uzoqda hali kun koʻtarilmaganiga qaramay.. qoʻllariga ket-mon ushlagan yigitlar paxta sugʻorib yurib-dilar. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ .

4 sft. Guli, tasviri (ochilgan) paxtaga oʻxshash. ◆ Qurbonov choʻntagidan yon daftarcha chiqardi: -Bu kishiga oʻttizta choynak, yuzta paxta gulli piyola.. taqsimchasi bilan. N. Aminov, „Qahqaha“ . ◆ Paxta gulli choynakni oldiga tortdi. T. Ashurov, „Oq ot“ .

Koʻzining paxtasi chiqmoq Gʻazab yoki hayajondan koʻzlari katta-katta ochilmoq, koʻzi ola-kula boʻlmoq. ◆ Ortiq talvasada, qoʻllari bilan boshini toʻsib, koʻzining paxtasi chiqib, tisarildi. M. Mansurov, „Yombi“ . Paxta olma Uzoq saqlanmaydigan ertapishar mahalliy olma navi. ◆ Paxta olma pishdi, shotut qizardi. Uchinchi chopiqni boshladik kecha. Gʻ. Gʻulom .

Antonimlari

ПАХТА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

paxta
1 хлопок; вата; // хлопковый; ◆ xom paxta хлопок-сырец; ◆ paxta yigirish хлопкопрядение; ◆ paxta terimchisi сборщик хлопка; ◆ paxta sovxozi хлопковый совхоз; ◆ paxta punkti хлопковый пункт; ◆ paxta terish mashinasi хлопкоуборочная машина; ◆ paxta tozalash zavodi хлопкоочистительный завод; ◆ paxta hosili урожай хлопка; ◆ oppoq paxtaday белый как хлопок; ◆ bir koʻrpalik paxta количество ваты, необходимое на одно одеяло; ◆ eski paxta boʻz boʻlmas, asli dushman doʻst boʻlmas посл. из старой ваты не соткать бязи, заядлый враг не станет другом;
2 разг. хлопчатник; ◆ biz bu yil ming gektar yerga paxta ekdik в этом году мы засеяли хлопчатником тысячу гектаров (земли); ◆ 

• koʻzining paxtasi chiqib ketdi он вытаращил глаза; у него глаза полезли на лоб; ◆ paxta olma сорт местных (узбекистанских) раннеспелых яблок.