qaldirgʻoch
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]qal-dir-gʻoch
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]QALDIRGʻOCH 'qanoti ingichka va uzun, juda tez uchadigan, qora-ola rangli chumchuqsimon qush'. Darvo— zaxonamizga haldirgʻoch in hoʻyibdi. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli qargʻïgʻach tarzida (Devon, I, 479, DS, 426) va qarlïgʻach tarzida (Devon, I, 479; DS, 428) talaffuz qilingan; ССТТНda qarlïgʻach, qarlugʻach shakllarida (II, 11), КРСda esa kardïgʻach, karlïgʻach shakllarida keltirilgan (351-, 352- betlar). DSda qarlïgʻach bir maʼnoli ekani, qargʻïlach soʻzi esa ' koʻrshapalak' ni ham anglatishi aks ettirilgan. Yuqorida keltirilgan maʼlumotlarni qiyo-san tahlil qilish asosida oʻzbek tilidagi soʻzning tovush jihatidan oʻzgarishini quyidagicha tasvirlash mumkin. Bu soʻz dastlab qargʻïlach shakliga ega boʻlgan, keyin gʻ va l undoshlari oʻrin almashib, qarlïgʻach shakli, shundan keyin l undoshi d undoshiga almashib, qardïgʻach shakli yuzaga kelgan; oʻzbek tilida qardïgʻach shaklining ik— kinchi boʻgʻini oxiriga r undoshi kiritilganidan keyin birinchi boʻgʻin oxiridagi r undoshi l undoshiga al-mashgan; oxiri birinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga, uchinchi boʻgʻindagi a unlisi â unlisiga almashgan, ï un — lisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qargʻïlach > qar-lïgʻach > qardïgʻach > qardïrgʻach >qaldïrgʻach > qäldir-gʻâch.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Chumchuqsimonlar tur-kumining bir oilasini tashkil etadigan, qanoti ingichka va uzun, juda tez uchadigan, qora-ola kichkina qushcha. ◆ Tuya qaldirgʻoch. Shahar qaldirgʻochi. Togʻ qaldirgʻochi. n ◆ Bir necha qaldirgʻoch Salorning oqishi boʻylab uchar va uchgan koʻyi "valfajr" oʻqir edi-lar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .
2 koʻchma Biror narsaning paydo yoki sodir boʻlish belgisi; boshlab beruvchi, da-rakchi. Ha, kampir, sevinib qoldingizmi? Eshitib xursand boʻldim. Rustam qaldir-gʻochini yuboribdi, ajabmas, ketidan oʻzi ham qanot qoqib kelib qolsa. V. Gʻofurov, Va-fodor. ◆ Chegaradosh yerlarda Jizzax choʻlini qaldirgʻoch xoʻjaligi tashkil topdi. "Oʻzbe-kiston qoʻrikdari" . ◆ Jamoamizda yangi va ulugʻ ishning.. qaldirgʻochlari boʻlasiz. Sh. Gʻu-lomov, „Yorqin ufqlar“ . ◆ ..Hojiakbar Shay-xovni oʻzbek ilmiy-fantastik adabiyoti-ning qaldirgʻochlaridan biri, deb atasa boʻ-ladi. Gazetadan .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ҚАЛДИРҒОЧ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.