qaynana
Oʻzbekcha (uz)[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]
qay-na-na
Aytilishi[tahrirlash]
Etimologiyasi[tahrirlash]
QAYNANA ' erning onasi xotiniga nisbatan, xo — tinning onasi eriga nisbatan'. Fotiha oʻhilib, kuyov haynanasiga uzr aytdi (Abdulla Qodiriy). Bu soʻz asli qadimgi turkiy tildagi 'xotinining tugʻish-ganlari (erga nisbatan), erining tugishganlari (xotinga nisbatan)' maʼnosini anglatgan qayïn soʻzi bilan 'xo-tin kishi oʻz tuqqan bolasiga nisbetan' maʼnosini anglatgan ana soʻzidan tarkib topgan; bu soʻzlar eski oʻzbek tilida bir soʻzga birlashganidan keyin ï unlisi talaffuz qilinmay qoʻygan; keyinchalik a unlilari ä unlilariga almashgan: qayïn ana = qayïnana > qayna-na > qäynänä. Oʻzbek tilida mustaqil ishlatilmaydigan qayin soʻzi asli qażïn soʻzi (Devon, I, 383) tarkibidagi ż undoshini y undoshiga almaiggirish bilan yuzaga kelganini Mahmud Koshgʻariy maxsus taʼkidlagan (De-von, I, 68). Qażïn soʻzi esa 'ayol' maʼnosini anglatgan qatun soʻzi bilan bogʻlanadi (Devon, I, 388). Turkiy tillardagi qarindoshlikni bildiruvchi soʻzlarni maxsus oʻrgangan L.A.Pokrovskaya ayrim turkiy tillarda qayin soʻzi faqat 'xotinning tugʻishganlari' maʼnosini bil-dirishini, ' erning tugishganlari' ni ham bildirish ke-yinchalik yuzaga kelganini taʼkidlaydi (IRLTYA, 71). Shunga koʻra qaynana soʻzi dastlab ' xotinning onasi' maʼnosini anglatgan, keyinchalik maʼnoda kengayish yuz berib, ' erning onasi' maʼnosini ham anglata boshla — gan. L.A.Pokrovskayaning taʼkiddashicha, tatar tilida qayenana soʻzi hozir ham faqat 'xotinning onasi' maʼ-nosini anglatadi, 'erning onasi' maʼnosi esa bi aia(y) soʻzlari bilan anglatiladi (IRLTYA, 72).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]
Maʼnosi[tahrirlash]
Qayin ona (erning onasi uning xotiniga nisbatan va xotinning onasi uning eriga nisbatan). ◆ Fotiha oʻqi-lib, kuyov qaynanaga uzr aytdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .
Sinonimlari[tahrirlash]
Antonimlari[tahrirlash]
ҚАЙНАНА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.