qaytaga
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]qay-ta-ga
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]QAYTAGA ' aksincha',' kutilgan holatning aksi boʻ-lib'. Onaxon bu gapga parvosiz haradi, h a y t a g a chehrasi ochildi (Asqad Muxtor). Yuzaki yondashib, bu soʻz qayta ravishiga joʻnalish kelishigining qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan deyish mumkin. Shunday xulosa chiqarishga tilimizda qaytadan soʻzining borligi dalda beradi. Chuqurroq fikr yuritsak, qaytadan soʻzi asli qayta boshdan birikmasidan oʻsib chiqqanini anglash qiyin emas, lekin qaytaga soʻzida bunday tahlilga yoʻl yoʻq; joʻnalish kelishigi qoʻshimchasi ravishga emas, otga qoʻshilgan deb oʻylash oʻrinli. Ana shunda bu soʻzning soʻzlashuv nutqiga xos deb belgilangan qaytaŋga shakli (OʻTIL, II, 541) yordamga keladi. Demak, bu soʻz asli qaytaŋga shakliga ega boʻlgan, qaytaga shakli qaytadan soʻzi taʼsirida (shu soʻzga taqlidan) yuzaga kelgan. Asli bu soʻz qayta ravishidan —ŋ qushimchasi bilan yasalgan otga joʻnalish kelishigi qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan; keyinchalik ŋ undoshi (qaytadan soʻziga taq-lidan) talaffuz qilinmay qoʻygan, a unlilari ä unli — lariga almashgan: (qayta + q = qaytaŋ) + ga = qaytaŋga > qaytaga > qäytägä. Aslida bu soʻzning qaytaŋga shak — lini adabiy nutqqa, qaytaga shaklini soʻzlashuv nutqiga xos deb belgilash toʻgʻri boʻlar edi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1. Aksincha, bilʼaks. ◆ Onaxon bu gapga parvosiz qaradi, qaytaga chehrasi ochildi. A. Muxtor, „Opa-singillar.“ ◆ Men sizdan hech ginam yoʻq. Qaytaga boshogʻriqdan qutuldim. S. Nurov, „Narvoy.“
2. Yaxshisi, undan koʻra. ◆ Bizniki mana shu burchakdagi eshik.. Qaytaga bukun biznikida qolsangiz boʻlmasmi-a? A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar.“
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ҚАЙТАГА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.