qistamoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qis-ta-moq

Etimologiyasi

QISTA- ' biror ish—harakatni qilishga zoʻr berib unda—'. Uning moʻljaliga koʻra Siddiqjon .. yur deb q i s t a sh i, qol—joniga qoʻymasligi kerak edi (Abdulla Qahhor). Bu soʻz eski oʻzbek tilida qïs-feʼlining ' siqiqqa ol-' maʼnosidan kuchaytirish maʼ-nosini ifodalovchi -la qoʻshimchasining -ta shaklini qoʻshib hosil qilingan; keyinchalik a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qïs— + ta (< la) = qïsta— > qistä—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Biror ish-\arakat qi-lishga zoʻr berib undamoq yoki zoʻrlamoq, hol-joniga qoʻymay iltimos qilmoq. Qalandar yigit bir tilik handalakni iymanib yedi..

Avazning qistashiga qaramai, qaytib han-dalakka qoʻl urmadi. S. Siyoyev, Yorugʻlik. ◆ Uning [Sharofatning] moʻljaliga koʻra, Sidiqjon yana qasam ichishi, yur, deb qistashi, hol-joniga qoʻymasligi kerak edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

2 Zoʻr berib shoshirmoq, qistovga ol-moq, oshiqtirmoq. ◆ [Oʻzbek oyim] Toʻyni tez boshlash uchun oʻgʻlini Margʻilon ketmakka qistay boshladi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Anvar uning sidqidildan gapirayotganini tushundi shekilli, yana qistadi: -Kech boʻlib ketyapti, tur.. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

3 Qaytib berishni (qaytarishni) talab qilmoq. ◆ Toʻyda toʻningni qistama. Maqol . ◆ Nokasdan qarz boʻlma — ham yoʻlda qistar, ham goʻrda. Maqol . n ◆ Bir kuni musallas suzdim, suzmasam boʻlmas edi, Chunki amakim xumini qistadi. A. Qahhor, „Qanotsiz chittak“ .

4 Tez yurishga undamoq, tezlamoq. ◆ Hoʻkiz kallasini egib, omochni tortishga urinar, qoʻshchi hadeb qistar edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Ul ikki yigit sahar vaqti ot qoʻyganicha Chambil yoʻlida qistab yoʻl bosdi. "Boʻtakoʻz" .

5 (shaxs qoʻshimchali soʻzlar bilan) Oʻzidan oldin kelgan soʻz bilan ifodalangan ish-harakatni bajarishga kuchli xohish yoki qaytarib boʻlmaydigan talab paydo boʻlgan-ligini bildiradi. ◆ Kulgim qistadi. Bilgisi qistadi. Soʻzlagisi qistadi. Yoʻtalgisi qis-tayapti. Gʻairatsizning gʻayrati ish bitgan-da qistaydi. Maqol . ■■ ◆ Jahlim qistab, tishlarim gʻijirlab ketdi. H. Nazir, „Yonar daryo“ . ◆ Bilasizmi, koʻngling qoʻmsaganini koʻr-ging qistaganda koʻrolmasang.. juda ogʻir. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ [Qayumning] Buha-rakatidan achchigʻim qistadi. A. Qodiriy, „Oʻt-gan kunlar“ .

Antonimlari

ҚИСТАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

qistamoq qistamoq

• Turkcha: ettirmek

Ruscha _ru

qistamoq
1 торопить, поторапливать, понукать; ◆ qarzni qistamoq поторапливать (кого-л.) с уплатой долга; Otni qistab endi qaygʻa borasan? («Муродхон») Куда ты едешь теперь, торопя коня?;
2 понуждать, принуждать; заставлять; настойчиво упрашивать; требовать, настаивать;
3 обл. ускорять; Ildam-ildam qistab yurib, buvi Hilolning qoshiga yetdi («Гўрўѓли») Ускоряя шаги, он добрался доХилял-буви;
4 подмывать, разбирать, напасть; kulgim qistaydi меня разбирает смех; мне хочется смеяться; yoʻtalim qistayapti меня одолевает кашель; gʻayrati qistadi на него напал энтузиазм, ему так и хочется проявить энергию.