qoziq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qo-ziq

Etimologiyasi

QOZIQ ' qoqib kiritishga moʻljallangan uchi oʻt-kir yogʻoch yoki biror qatgiq jism'. Qirgʻohha yahin yerda toʻrt h o z i h ustida kattakon bir hayih turar edi (Abdulla Qahhor). Qadimgi turkiy tilda shunday maʼnoni anglatgan ot asli qazgʻuq tarzida talaffuz qilingan (ДС, 439), keyinroq qazuq shakli yuzaga kelgan (ДС, 439). Mahmud Koshgʻariy lugʻatida bu soʻzning qazu— NUQ shakli keltirilgan (Devon, III, 393; DS, 439). Koʻri-nadiki, bu soʻzning dastlabgi shakli qazuŋuq boʻlib, qa-dimgi turkiy tildagi 'kovla-' maʼnosini anglatuvchi qaz- feʼlining manbalarda aks etmagan 'urib kirit-' maʼnosidan — (u)q qoʻshimchasi bilan yasalgan otga kich — raytirish maʼnosini ifodalovchi —(u)q qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan; keyinchalik ŋ undoshi gʻ undo — ^shiga elmashgan va bora-bora bu undosh talaffuz qilin-may qoʻygan, shundan soʻng yonma—yon kelib qolgan uu un — lilaridan biri talaffuz qilinmay qoʻygan; oʻzbek ti-lida a unlisi â unlisiga, u unlisi i unlisiga almash-gan: (qaz- + uŋ = qazun) + uq = qazuŋuq > qazugʻuq > qazuuq > qazuq > qâziq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yerga qoqish uchun moʻljal-langan yoki qoqilgan, uchi oʻtkir yogʻoch yoki temir. ◆ Yogʻoch qoziq. Temir qoziq. Chegara qozi-gʻi. Yerga qoziq qoqmoq. Qoqqan qoziqday qaqqayib turmoq. Otni qoziqqa bogʻlamoq. Yaxshi soʻz — jon ozigʻi, yomon soʻz — bosh qozigʻi. Maqol . n ◆ Qirgʻoqqa yaqin yerda toʻrt qoziq ustida kattakon bir qayiq turar edi. A. Qahhor, „Xotinlar“ .

2 Kiyim, sochiq va sh.k. narsa ilinadi-gan moslama. ◆ Paltoni qoziqqa ilmoq. m ◆ ..qoziqdan Makkatulloning aksi tushiril-gan ipak joynamozni olib, qiblaga qara-tib yerga soldi. K. Yashin, „Hamza“ . Ohori toʻ-kilmagan oq xalatlar separatorxona qozi-gʻida osigʻliq. S. Nurov, Narvon.

Oltin qoziq ayn. Qutb yulduzi q. qutb 1. Qoziq lungi Ziynat uchun qoziqqa osib qoʻyiladigan gulli bezak buyum. Qoziq roʻ-mol shv. ayn. qoziq lungi. Qoqqanda qoziq, osganda xurmacha (yoki choʻmich) qolmadi yoki qoqqani qoziq, osgani xurmacha qolmadi Hech narsa(si) yoʻq, qip-yalangʻoch, shipshiydam. ◆ Uyimizda qoqqani qoziq, osgani xurmacha ham qolmadi. H. Tursunqulov, „Hayotim qis-sasi“ .

Antonimlari

ҚОЗИҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qoziq
кол, колышек; ◆ qoziq oyoq свая; ◆ qoziq oyoqlarga qurilgan koʻprik мост на сваях, свайный мост; ◆ qoziq tish клык, клыки; ◆ qoziqdek qaqqayib turmoq или ◆  qoqqan qoziqday turmoq стать (стоять) прямо, неподвижно; ◆ qoqqanda qoziq, osganda xurmacha yoʻq погов. (букв. нет колышка, чтобы забить, и горшка, чтобы повесить) ни кола, ни двора; ot aylanib qozigini topar посл. (букв. лошадь в конце концов найдёт кол, к которому её привязывают) человек в конце концов вернётся в родные места; yaxshi soʻz - jon ozigʻi, yomon soʻz - bosh qozigʻi посл. доброе слово душу радует, а плохое - как колом по голове; ◆ 

• Temir qoziq yulduzi Полярная звезда; ◆ qoziq roʻmol или ◆  qoziq lungi см. lungi.