semirmoq
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]se-mir-moq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]SEMIR- 'et olib toʻlish-'. Bir terining ichida hoʻy necha marta s ye m i r i b, necha marta ozadi (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻzni semiz sifati bilan qiyoslashdan koʻrinib turibdiki, —(i)r qismi - qoʻshimcha. Bu qoʻshimcha qoʻshilgan qism asli 'toʻlish-' maʼnosini anglatgan säm- feʼli boʻlsa kerak, unga 'oʻzlik' maʼnosini ifo — dalovchi —(i)r qoʻshimchasi qoʻshilgan; keyinchalik ä un — lisi ye unlisiga almashgan: säm— + ir > semir—. Qadimgi turkiy til aks etgan manbalarda bu feʼl sämri(t)— (ПДП 495), semri— (ДС, 495), semri- (Devon, III, 296; DS, 495) shakllarida keltirilgan. Bu yerda asli semir— soʻ— ziga kuchaytirish maʼnosini ifodalovchi —i qoʻshimchasi qoʻshilgan, shundan keyin ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qilinmay qoʻygan: semir— + i = semiri— > semri- Hozirgi oʻzbek tiliga bu feʼl -i qoʻshimchasini olmagan semir— shaklida yetib kelgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Et olmoq, vazni koʻpay-moq; yoʻgʻonlashmoq; toʻlishmoq. ◆ Bir terining ichida qoʻy necha marta semirib, necha marta ozadi. Maqol . ◆ Chumchuq semirsa, botmon kelmas. Maqol . n ◆ Kambagʻal urugʻ-aymoq, qoʻni-qoʻsh-nilar, toʻyda, azada semiradigan yurimsak ayollar qorongʻida turtinib, piyoda joʻnashdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .
2 koʻchma s. t. Juda xursand boʻlmoq; kay-fiyati koʻtarilmoq. ◆ Bu xushxabarni eshitib, Abdumalik yana ham semiradigan boʻldi. Gazetadan .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]СЕМИРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.