tikan

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ti-kan

Etimologiyasi

TIKAN ' oʻsimlikning, hayvonning ingichka uchli, ignaga oʻxshab sanchiladigan aʼzosi'. T i k a n boʻlib oyoqqa qadalguncha gul boʻlib koʻkrakka sanchil (Maqol). Bu ot qadimgi turkiy tilda 'sanch-', 'kirit-' maʼno — sini anglatgan tik- feʼlidan (ДС, 558: tik- III) — (ä)n qoʻshimchasi bilan yasalgan (ДС, 558): tik— + än = tikän. Mahmud Koshgʻariy bu soʻzni tik- feʼliga —kän qoʻshim-chasini qoʻshib sifat yasalgan, qoidaga koʻra bu soʻz tik-kän boʻlishi kerak edi deb izohlaydi (Devon, I, 381); tushuntirishidan koʻrinib turiOdiki, Mahmud Koshgʻariy sifat yasashni feʼlning sifatdosh shaklini hosil qi-lishdan farqlamagan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Oʻsimliklarning, shuningdek, baʼzi hayvonlarning ingichka uchli, nina-simon aʼzosi. ◆ Qizil gul tikani. Yantoq ti-kani. Tipratikan tikani. Tikan boʻlib oyoq-qa qadalguncha, gul boʻlib koʻkrakka sanchil. Maqol . n ◆ Vohid jon-jahdi bilan siqim-lagan naʼmatak tikanlari kaftiga emas, yuragiga sanchildi goʻyo! "Saodat" .

2 Shunday narsali (tikanli) oʻt-oʻsim-liklar. ◆ Ekuvsiz qolgan yerlarda tikanlar oʻsib yotibdi.

3 Narsalarning oʻtkir tikansimon qis-mi. ◆ Toʻsiq simning tikani.

Koʻzga tikan Kishilarga yomon koʻringan kimsa yoki narsa haqida. ◆ Xalqimizda ajoyib bir maqol bor: "Tekin yegan — koʻzga tikan". M. Ismoiliy, „Bizning roman“ . Tikan boʻlmoq Oʻrtada toʻsiq, gʻov boʻlmoq. Uning [Zay-nabning] ◆ bu holi ersa mening uchun yaxshi emas, u yana koʻp vaqt bizning oramizda tikan boʻlmoqchi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Tikan ustida oʻtirmoq ayn. igna ustida oʻtirmoq q. igna. ◆ -Cunopuut qilsam-u, tikan ustida tipirchilab oʻtirsam, bari bir, gap qovush-maydi. Undan koʻra dangal gap yaxshi: men dala-ga chiqmoqchiman, — dedi Parpiyev. Y. Sham-sharov, Yengish. Tikanga agʻanamoq (yoki duma-lamoq) Tinchligini yoʻqotmoq, notinch boʻlmoq, ruhiy azob tortmoq, qiynalmoq. ◆ Ota-bek qizga uylanib qoʻygach, bizning Homid tikanga agʻanab, oradan Otabek bshshn Mir-zakarim akani koʻtarish fikriga tushgan. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Odiljon shu kecha tikan ustida dumalab chiqdi. I. Rahim, „Qoʻsh-nilar“ . Qora tikan Kishilarga yomon koʻrin-gan salbiy shaxs haqida. ◆ -Yoʻq, faqat siz yaxshisiz, — dedi Zulayho istehzo qshshb. - Bosh-qalarning hammasi qora tikan, hammasi siz-ni koʻrolmaydi! P. Qodirov, „Qadrim“ . Qora tikan tuz ayn. tikanak tuz q. tikanak.

Antonimlari

ТИКАН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tikan
1 колючка; шип; заноза; // колючий; qizil gul (или atir gul) ◆ tikani колючки розы, шипы розы; ◆ tikan sim колючая проволока; ◆ dikir-dikir oʻynasin, oyogʻiga tikan kirmasin пусть играет, прыгает, лишь бы в ножку не вонзилась заноза (так говорят о детях);
2 растения с колючками, колючие растения; ◆ 

• koʻzga tikan колючка в глаз (о ком-л. или чем-л. неприятном).