tomoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

to-moq

Etimologiyasi

TOMOQ ' qiziloʻngachning boshlangʻich qismi', ' boʻ-gʻiz'. Uning badani hizgin, t o m o gʻ i hahragan, yuragi shiddatli uradi (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli tamgʻaq tar — zida talaffuz qilingan. (Devon, I, 435; DS, 535; ПДП, 426), keyinchalik gʻ undoshi talaffuz qilinmasligi na — tijasida tamaq shakli yuzaga kelgan (Devon, I, 69); Tamgʻaq oti asli 'tomchi holatida tush—' maʼnosini anglatuvchi tam— feʼlining 'takror' maʼnosini ifo — dalovchi —gʻa qoʻshimchasi bilan hosil qilingan shaklidan —q qoʻshimchasi bilan yasalgan, oʻzbek tilida a unlilari â unlilariga almashgan: (tam— + gʻa = tamgʻa-) + q = tamgʻaq

> tamaq > tâmâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Boʻyinning engak osti (tum-shuq osti) qismi. ◆ Kanizak koʻk roʻmolini tomogʻining tagidan bogʻlab olgan.. yerga qa-rab jadallab kelar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Birorta odam zigʻircha kamchiligimiz haqida ogʻiz ochsa, tomogʻidan gʻippa boʻgʻamiz. F. Musajonov, „Himmat“ .

2 anat. Qiziloʻngach bilan kekirdak bosh-lanadigan yer; boʻgʻiz. ◆ Tomoq ogʻrigʻi. Tomogʻim ogʻriyapti. m ◆ Qizda uyqu yoʻq. Uning badani qizgʻin, tomogʻi qaqragan, yuragi shiddatli uradi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . [Abdurah-monboy] ◆ Tomogʻiga sovuq havo tiqilganday, bir entikdi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Har yutumi tomoqni qiriboʻtadi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

Tomoq qirmoq 1) tomoqqa urilib (kirib) oʻtadigan havo bilan ovoz chiqarmoq (tomoqni tozalash yoki boshqa maqsadda, shunchaki). ◆ U tomogʻini ora-sira qirib, en-tikibturibgapirdi. M. Ismoiliy, „Fargʻo-na t“ . o. ◆ Darvoza ochayotgan kishi qattiq yoʻtalib, ustma-ust tupurdi va tomoq kirib, "Kir!", dedi boʻgʻilib. N. Aminov, „Suva-rak; 2) shunday ovoz bilan nimadandir belgi bermoq, nimagadir ishora qilmoq“ . ◆ Tomok kirsam, bas, shu tob, Keltirib besh six kabob, Koʻlimga tutib sharob, Ichavering, xoʻp, derdi. Gʻ. Mahmudov, „Vaqtim ziq“ . ◆ ..keksa bir ulamo tomoq kirib, oʻzidan xabar bermagani-da, kim biladi, u sukunat yana qincha davom etar ekan? M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . Tomoqni hoʻllamoq Ichimlikdan (asosan, spirtli ichimlikdan) bir oz olmoq, ichmoq. ◆ Yoshlikning oxiri, karilikning boshi, degan-day, ozrok tomoqni hoʻllab olsak boʻlardi. "Mushtum" . Tomogʻi taqillamoq 1) yeyish yoki ichishga juda talabgor boʻlmoq. ◆ Tomogʻi ta-killab turgan Ahmad bir otishda qadahni boʻshatdi. F. Musajonov, „Himmat; 2) biror narsani undirish, olish, egallash payida boʻlmoq“ . ◆ Haligi Mamasaid deganimizning qizi ham boʻyiga yetib, koʻzga koʻrinib qoldi. Birorta hamyoni kattarokk^a pullasam, deb tomogʻi taqillab yuribdi. P. Tursun, „Oʻqi-tuvchi“ . Tomogʻi qichimoq Biror narsa undi-rishni istamoq, tama qilmoq. ◆ U tomogʻi kichigan kupi biror kishining simini shart-ta uzib, uyiga kirib ketadi. "Mushtum" . Tomogʻidan oʻtmaslik 1) taom yoki suyuqlik-ni yuta olmaslik (asosan, kasallik tu-fayli). ◆ Tomogʻidan [buvamning ] hech narsa oʻtmaydi, suv ichsa ham, gʻargʻara qilib tash-layveradi. Gazetadan; 2) yeb-ichkisi kelmas-lik, koʻngli tortmaslik. ◆ Qudrat tomogʻi-dan ovkat oʻtmay, ikki qoʻli chekkasida, xayol surib ketdi. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar“ . Tomogʻini yogʻlamoq (yoki moylamoq) Pora bermoq, pora oʻrnidagi narsa bilan siy-lamoq. ◆ Ular boyning koʻzi va kazilari bilan tomogʻi moylanib, ishni yopib yuborgan edi-lar. S. Ayniy, „Qullar“ . ◆ Mudirga choʻtal toʻla-gan yuqoridagʻi kishilar "boshlikning to-mogʻini moyladik, endi ovozi chiqmaydi", deb bir porsiyali ovqatni uch porsiya qilib, xoʻrandalarni choʻmichdan koqa boshladilar. "Mushtum" .

3 Taom, ovqat, ovqatlanish. ◆ Tamli tomokTomoq yemoq. Tomok qilmoq. Qarini to-moq asraydi. Maqol . n ◆ Uydagilarning soʻz-larinigina emas, hatto tomok chaynashlari-ni ham eshitsa boʻlar edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Tomoqdan keyin Otabek ham bir oz uxlab olish uchun yotdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Tekin tomoq 1) oʻzganing mehnati bilan yuzaga kelgan ovqat. ◆ Tekin tomok ichaging-ni teshadi. Maqol . ◆ Tekin tomoq tanni toza kiladi. Maqol; 2) oʻzganing hisobiga yashovchi kishi; tekinxoʻr. ◆ Allonxoʻja kOʻR^atomoq sidagi kora oʻtovlarni oralab, otbokaru foytunchilarni, tekin tomoq yalqovlar, deb soʻkib juvozga kuvdi. A. Muxtor, „Qoraqal-poq qissasi“ . Harom tomoq Halol mehnat bilan emas, harom yoʻllar bilan kun kechi-radigan. ◆ Harom tomoq odam oʻgʻridan yomon. Uygʻun, „Hayot chaqiradi“ .

Antonimlari

ТОМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

tomoq tomoq

OʻTIL

Ruscha _ru

tomoq
1 горло; tomogʻidan xippa boʻgʻmoq схватить мёртвой хваткой за горло;
2 горло, глотка, гортань; ◆ tomoq ogʻrigʻi болезнь горла; tomogʻim qaqrab ketdi у меня в горле пересохло; ovqat tomogʻimdan oʻtmadi 1) пища застряла у меня в горле; 2) я не мог есть, мне кусок в горло не шёл; ◆ tomoq qirmoq прочистить горло, кашлянуть; Qichqira-qichqira raisning tomogʻi qirildi (А. Ќаћћор, «Сароб») От крика голос председателя осип...;
3 разг. пища, еда; ◆ tekin tomoq ichagingii teshadi посл. (букв. даровая пища кишку проколет) даровщинка боком выйдет; ◆ tomoq bermoq давать пищу, кормить; ◆ tomoq yemoq принимать пищу, есть, кушать.