xivich

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

xi-vich

Etimologiyasi

XIVICH 'uzun hoʻl novda', 'xipchin'. Boʻtaboy tol xivichini oʻynab xirgoyi hilib kelardi (Sayid Ahmad). Bu ot qadimgi turkiy til va eski oʻzbek tili aks ettirilgan manbalarda (ПДП, DS, Devon, ССТТН) qayd etilmagan. OʻXSHLning 277- betida xʼmʼch soʻzi keltirilib, Buxoro shevasida 'xivich' (prut, rozga) maʼnosini anglatishi taʼkidlangan. КРСda kïvïch shak-lida berilib, qirgʻiz tilining janubiy shevasiga man — subligi koʻrsatilgan va shu maʼnoni anglatuvchi asosiy soʻz sifatida chïrpïk soʻziga havola berilgan (475— bet). Koʻrinadiki, bu soʻz tarkibidagi unlilar va soʻz oxiri — dagi ch undoshi yuqoridagi har ikki manbada bir xil aks ettirilgan. Soʻz boshlanishidagi oʻzbekcha x undoshiga qirgʻizchada q undoshi toʻgʻri keladi. Bu soʻz boshlanishida asli q undoshi qatnashgan, oʻzbek tilida bu undosh x un — doshiga almashgan. Soʻz ichida qirgʻiz tilida ham, xuddi oʻzbek tilidagi kabi, v undoshi kelgan, oʻzbek tili she — valarida esa m undoshi qatnashgan. Asli bu oʻrinda b undoshi qatnashgan boʻlib, v, m undoshlari b undoshining oʻzgarishi natijasida yuzaga kelgan. Demak, xïvïch soʻzi asli qïbïch tarzida talaffuz etilgan. Bu soʻz oxiridagi (ï)ch qismi kichraytirish maʼnosini ifodalovchi qoʻ-shimchaga teng; unda qïb || qïv || qïm qismi ot boʻlib chiqadi, lekin bunday soʻz manbalarda qayd qilinmagan ('ingichka novda' maʼnosini anglatgan boʻlsa kerak). Bu soʻz tarkibidagi oʻzgarishlarni oʻzbek adabiy tili nuq-tayi nazaridan shunday koʻrsatish mumkin: qïb + ïch = qïbïch > qïvïch > xïvïch > xivich.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Hoʻl, uzun novda, xipchin. ◆ Boʻta-boy tol xivichini oʻynab, xirgoyi qilib kelar-di. S. Ahmad, „Hukm“ . ◆ Gulchehra "him", deboʻrni-dan turdi, tashqariga chiqib, yoʻgʻon xivich topib, uyga kirdi. "Saodat" . ◆ Ayoz, tarayman, der oʻjarlik bilan Tutlarning tikkaygan xivichlarini. A. Sher .

Antonimlari

ХИВИЧ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

xivich
прут, хворостина; розга; ◆ xivich(lar)dan savat toʻqimoq плести корзину из прутьев.