yagʻir

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ya-gʻir

Etimologiyasi

YAGʻIR ’ish hayvonida yukdan ezilishi oqibatida paydo boʻladigan yiringli yara’. Yoli quyuq eshakdan ya gʻ i r boʻlgan ot yaxshi (Maqol). Bu soʻz qadimgi tur — kiy tilda mavjud boʻlib, ’oʻy-\ 'chuqurcha hosil qil-’ maʼnosini anglatgan yagʻ- feʼlining -(ï)r qoʻshimchasi bilan hosil qilingan sifatdosh shakli boʻlsa kerak (Devon, III, 16; ЭСТЯ, IV, 65); oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: yagʻ- + ïr = yagʻïr > yägʻir. Sifatlanmishsiz ishlatilish natijasida bu soʻz belgi maʼnosini angla — tishdan narsa maʼnosini anglatishga koʻchgan: yägʻir jây -> yägʻir.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Ot, eshak, tuya singari hayvon-lar ustida terining ogʻir yukdan ezilishi, ishqalanishi tufayli yuz beradigan yi-ringli yara, jarohat. ◆ Yoli quyuq eshakdan, yagʻir boʻlgan ot yaxshi. Maqol . ◆ Tuya qancha katta boʻlsa, yagʻiri ham shuncha katta. Maqol . m ◆ Ioʻngʻichqapoyalarga qoʻyib yuborilgan eshak-larning yagʻirlarini qargʻalar choʻqimoqda. S. Ayniy, „Qullar“ .

2 koʻchma Ogʻir yuk yoki zarba tufayli kishi yelkasida hosil boʻlgan jarohat, yara. ◆ Yagʻir etdi arqon yelkamni, Badan kuyib, tosh boʻldi tovon. E. Rahim . ◆ Ogʻir yukda yagʻir boʻldi Oppoq, nozik yelkalar. Hamza . -Husan — ◆ moʻmin, qobil bola. Yelkasi Samsoqboyning qamchisidan yagʻir boʻlgan, — dedi Arslonqul. B. Rahmonov, „Mardlar qissasi“ .

3 koʻchma Juda iflos, isqirt (ust-bosh haqida). ◆ Toʻpping muncha yagʻir boʻlib ketibdi. n ◆ -Yagʻir yostigʻingizni yerga qoʻying, — dedi Xolniso, — baytalmonni muncha quchoqlaysiz. Mirmuhsin, Chiniqish.

Yagʻiri chiqmoq Yagʻir boʻlmoq (q. yagʻir 2,

3). -Voy-boʻ, — dedi Umidning keng koʻksidagi yoliga, kiftlariga yalt etib qarab qoʻygan Janna, — ◆ maykangizning yagʻiri chiqib ketibdi. Mirmuhsin, „Umid“ . ◆ ..kecha-kunduz ishlashing, ishlaganda ham yelkangning yagʻiri chiqib ishlashing kerak boʻladi. Yo. Xaimov, „M“ . Rahmon, Hayot-mamot.

Antonimlari

ЯҒИР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

yagʻir
1 рана на спине въючного животного, образовавшаяся на растёртом месте; ◆ yagʻir ot лошадь, имеющая на спине рану;
2 разг. неодобр. рана, натёртое место на теле человека; ◆ ... sizda ikki yarim yil ishlab, yelkam yagʻir boʻldi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон»)... работая у вас два с половиной года, я натёр себе спину;
3 перен. очень грязный, сильно загрязнённый; ◆ kiyiming yagʻir boʻlib ketibdi твоя одежда сильно загрязнилась; ◆ koʻmir tashib, hamma yogʻim yagʻir boʻldi таская уголь, я весь перепачкался; ◆ yagʻiri chiqib ketdi очень загрязнился, стал грязным, засаленным (о предметах одежды).