boʻy

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

boʻy

Etimologiyasi

BOʻY b ПРСga [boʻ] va [buy\ shakllarida (74), ТжРСga boʻ shaklidan boʻy shakliga havola bilan (87) kiritilgan bu ot 'hid' maʼnosini anglatadi (OʻTILL, 156).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

BOʻY ’kishi yoki narsaning tik yoʻnalishdagi koʻ— lami’. Keyingi yilda nevaramning b oʻ y i sezilarli oʻsdi. Bu ot qadimgi turkiy tilda bod, boy shakllarida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, II, 177), dastlab 'kishining gavdasi’ maʼnosini anglatgan, ’kishi gavdasining tik yoʻnalishi’ maʼnosini keyinchalik anglata boshlagan; hozirgi oʻzbek tiliga bu soʻz boy shaklida yetib kelgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Kishi qomatining balandligi; gavdaning boshdan-oyoq koʻrinishi; boʻy-bast, qomat.◆  Boʻyi baland odam. Boʻyi past odam. Boʻyingga qarab toʻn bich. Maqol. Oʻziga yeng boʻlmagan oʻzgaga buy boʻlmas, Maqol.◆  Tuyaday boʻy berguncha, Ninaday aql bersin. Maqol. n ◆ Gulnorning boʻyi oʻsib, koʻkragi toʻlishib, butun gavdasi qizlik latofati bilan yashnagan choqda, boyvachcha.. uni koʻz tagiga olib qoʻygan edi. Oybek, Tanlangan asarlar.◆  Uyingning ortidan oʻtlar teraman, Boʻyingni boʻyimga tenglab koʻraman. "Qoʻshiqlar".◆  Kampir koʻchaga chiqqanida, koʻcha eshigidan baland boʻyli, qosh-koʻzlari qop-qora oʻgʻli Qodir koʻrindi. "Saodat".

2 Yuqoriga choʻzilgan qoʻl balandligi. ◆ Tokchaga boʻyim yetmayapti. n Devor oʻlgu-day baland-da, boʻyi yetmadi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“

Boʻy bermoq 1) suvning chuqurligini oʻz boʻyiga oʻlchamoq.◆  ..sayozlikning narigi tomo-nidagi daryo tarmogʻiga tushib koʻrgan edi, chuqur ekan, boʻy bermadi. J. Sharipov, Xorazm; 2) koʻchma boʻysunmoq, soʻzga, gapga kir-moq. [◆ Rohat Sharifga:] Kechirasiz, jaz-maningizni shu mahaldan jilovlab olmasak, keyin boʻy bermaydigan boʻlib ketadi. Uygʻun, Hurriyat.◆  Bir falokatni sezgan nortuya ega-siga boʻy bermay, shataloq otib, uni yiqi-tibdi.. M. Mansurov, Yombi. Boʻyi(ga) yetmoq Boʻyi oʻsib, balogʻatga yetmoq.◆  Qizing boʻyi yetsa, qizi yaxshi bilan qoʻshni boʻl, Oʻgʻling er yetsa, oʻgʻli yaxshi bilan qoʻshni boʻl. Maqol. m ◆ Boʻyiga yetgan qiz bilan yigit bir-birlari bilan topishsalar, bunga hech kim qarshi kelmaydi. S. Ayniy, Esdaliklar. Boʻy egmoq ayn. boʻysunmoq.◆  Toʻraxonovning koʻzi oldida.. boʻy egmagan Bahorning, magʻrur turgan Xay-rining yuzlari yaqqol gavdalandi! Sh. Rashi-dov, Qudratli toʻlqin.◆  Bir kezlar boʻy egmay kelgan Sirdaryo suvi endi jilovlanganicha pishqirib, pastga otilyapti. "Oʻzbekiston qoʻriqlari".

3 Tik turgan narsalarning balandligi. ◆ Minoraning boʻyi. Boʻyi uzun terak. n Ra-yondagi maktab binolari bilan boʻy oʻlcha-shadigan maktab binosi soldik. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

Bor boʻyicha q. bor I. Boʻy choʻzmoq 1) boʻyi oʻsib balandlashmoq, oʻsmoq; baland boʻlmoq. ◆ Ayni gʻoʻzalar boʻy choʻzib qolganda, qora qurt uning ildizini qirqa boinaydi. G. Nurulla-yeva, Soʻnggi dovon emas; 2) balogʻatga yetmoq. ◆ Qiz bola boʻy choʻzib qolgandan keyin, yigit kishining uning uyiga hadeb kelaverishi odobga ham, axloqqa ham toʻgʻri kelmaydi: qizning boshi malomatga qoladi. X. Toʻxtaboyev, Yillar va yoʻllar; 3) yuqoriga qoʻl choʻzmoq, uzatmoq.◆  Quyoshli bahor ertasi juda ham yoqimliki, yurgan sari yurging keladi, gullagan olma shoxlariga boʻy choʻzib, barra maysalarni bosib yurging keladi. A. Muxtor, Opa-singillar. Koʻkka (yoki falakka) boʻy choʻzgan Juda baland, yuksak; ulugʻvor.◆  Koʻkka boʻy choʻzgan binolar. n Yerda yopishib yotgan niholshr, suv berilgach, qaddini rostlab, koʻkka boʻy choʻzdi. Gazetadan.◆  Koʻp qavatli goʻzal uylar koʻkka boʻy choʻzib turadi. Gazetadan.◆  Yangi madrasaning peshtoqlari ham falakka boʻy choʻzib turardi. Mirmuhsin, Meʼmor. Odam boʻyi Odam boʻyi baravarida, odam boʻyicha. ◆ ..odam boʻyi baland koʻtarilib solingan kat-tagina shiypon, atrofi gulzor. Oybek, Tanlangan asarlar.◆  Joʻraxon yetib borganda, yuzdan ortiq xotin-qiz odam boʻyi boʻlib gʻovlab oʻsgan, koʻm-koʻk yovvoyi oʻtga yopirilgan edi. A. Muxtor, Opa-singillar.◆  Qamishlar ikki odam boʻyi oʻsgan, poyoni koʻrinmas, shaba-dada bir ohangda mungli shovullaydi. H. Gʻulom, Feruza. Terak boʻyi 1) boʻyi terak bilan baravar; balandligi terak boʻyiga teng. ◆ Mana, kun ham terak boʻyi koʻtarilib qoldi. S. Yunusov, Kutilmagan xazina.◆  Ziyobek boy uyidan chiqib, yoʻngʻichqazorga kelganda, kun allaqachon botib, oy terak boʻyi koʻtarshshb qolgan edi. N. Fozilov, Diydor; 2) terak balandligida.◆  Samolyot terak boʻyi pasaydi. Varrak terak boʻyi chiqdi. Tizza boʻyi Tizza-dan keladigan, balandligi tizzaga yetadigan. ◆ Oʻsha yshsh qish erta tushdi. Ustma-ust yoqqan qor ikki kunda tizza boʻyi boʻldi. M. Hazrat-qulov, Jurʼat. Tom (yoki nayza, odam) boʻyi

Ushbu narsalar boʻyiga teng.◆  Shu payt roʻ-paramdan tom boʻyi beton uyushari ortidan lip etib quloqchin kiygan, uzun boʻyli yigit chiqdi. S. Siyoyev, Yorugʻlik.◆  Narx-navo har kun tom boʻyi sakrab turibdi. Oybek, Tanlangan asarlar.◆  Jimjit kechqurun Samarqanddan chiqib, kun nayza boʻyi koʻtarshkanda, Temur dar-vozasidan oʻtdi N. Safarov, Olovli izlar.

4 Baʼzi narsalarning (uy, yer, maydon va b.) uzun tomoni.◆  Boʻyi olti metr, eni toʻrt metr uy. n Ungur eniga bir quloch, boʻyiga bir yarim quloch qshshb qazilayotgan boʻlsa ham.. aytishga oson, qazishga qiyin katta ungur edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“

5 Quruqlikning ariq, daryo, dengiz ka-bilarga tutash joyi; qirgʻoq, sohil.◆  Daryo boʻyi. Suv boʻyi. Hovuz boʻyi. sht◆  Elmurod bshshn Abdurasul yoʻl boʻyidagi tepshgikka chiqdshshr. P. Tursun, Oʻqituvchi.◆  Salomatligini sovu-rayotgan odam ariq boʻyida suv qadrini bsh1-may oʻtirgan kishiga oʻxshaydi. Gazetadan. ◆ Rixsi xola nafasini rostlash uchun ariq boʻyiga choʻnqaydi. S. Zunnunova, Olov.◆  Hovuz-ning boʻyida tomingiz bormi, Xastaday tu-ribsiz, holingiz bormi? "Qoʻshiqlar".

6 (3-sh. egalik affiksi bshshn) koʻm. Da-vomida; mobaynida.◆  Kun boʻyi. Yil boʻyi. m Ayol tun boʻyi azob chekib, tongotarga yaqin koʻzi yoridi. P. Tursun, Oʻqituvchi.◆  Kecha koʻy-lakchan chiqib, kun boʻyi sovuq yedim. Gazetadan. ◆ Biram shirin, asrlar boʻyi hayot suvini va dehqon qoʻlini kutib yotgan dashtdagina shunday qovun bitadi. Y. Shamsharov, Toshqin.

Boʻyida boʻlmoq Homilador boʻlmoq. -◆  Sahro voqeasidan uch oy oʻtganda, boʻyimda boʻlib qolganiga ortiq gumonim qolmadi, — dedi Hoji xola. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ ◆  Shushu, qaytib boʻyida boʻlmadi. Bormagan dok-tori qolmadi. S. Siyoyev, Otliqayol.◆  Qizining boʻyida boʻlmayotgani Qunduz opani tashvishga solar, kechalari uyqularini olib qochardi. Gazetadan. Boʻyi(ngiz) yetmaydi Uddasidan chiqa olmaysan, qoʻling qisqalik qiladi, qarshi-lik qila olmaysan.◆  Bilaman, siz qoʻrqmay-siz! Suyangan togʻingiz ba,shnd! Oʻrtoq Nosi-rovga hech kimning boʻyi yetmaydi. A. Qahhor, Sinchalak. Shu boʻyi 1) shu koʻyda, shu holda. ◆ Shu boʻyi tuni bilan yigʻlab chiqibdi. P. Tursun, Oʻqituvchi; 2) shundan buyon, shu-shu.◆  Shu boʻyi men Anvarni qaytib koʻrmadim. H. Ah-mar, Kim haq?◆  Shu boʻyi bir hafta Meʼmor uydan chiqmadi. Mirmuhsin, Meʼmor.

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

boʻy

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

— hid| Hid, is. Anvar..

◆ qizning yuzidan oʻpdi va uning toʻzgʻigan soch-larini toʻgʻrilab, hayotbaxsh kokillarining muattar boʻyini hidladi. A. Qodiriy, Mehrobdan chayon.◆  Lolalar yashil maysazor uzra boʻy taratib, boshegadi. Y. Shamsharov, Toshqin. ◆ Suv sepilgan koʻchalarda rayhon boʻylari bilan qorishib, tuproq hidi anqidi. "Saodat".

Antonimlari

БЎЙ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

boʻy

Ruscha _ru

boʻy I
1 рост; ◆ boʻyi baland (или uzun) odam человек высокого роста, рослый, долговязый человек;◆ boʻyi past odam человек низкого роста; ◆ boʻy-bast фигура, стан (человека); ◆ boʻy bermoq 1) погружаться в воду (для определения глубины); 2) слушаться, подчиняться; уступать, поддаваться;◆ boʻy choʻzmoq вытянуться, вырасти (в высоту); ◆ boʻyi (ga) yetdi он вырос, достиг совершеннолетия; ◆ boʻyi yetgan qiz взрослая, совершеннолетняя девушка; ◆ boʻyida boʻlmoq забеременеть; ◆ boʻyi bir qarich, soqoli ikki qarich загадка ростом с вершок, а борода в два вершка (початок кукурузы); ◆ bor boʻyicha во весь рост;
2 протяжение; протяжённость, длина, высота, ◆ ikki terak boʻyi 1) на высоте двух тополей; 2) высотой в два тополя; ◆ odam boʻyi в рост человека; ◆ uyning boʻyi besh metr комната имеет в длину пять метров; ◆ boʻyiga qarata kultivatsiya qilish продольная культивация; ◆ boʻyiga qarata olingan marza продольная межа; ◆ Narx-navo har kun tom boʻyi sakrab turadi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») цены с каждым днём растут (букв. вскакивают на высоту крыши);
3 берег; ◆ suv boʻyi берег (реки, озера и т. п.); ◆ suv boʻyida на берегу; ◆ hovuz boʻyida на берегу пруда;
4 в роли служебного имени, употребляющегося с основным падежом; на протяжении, в течение; ◆ yoz boʻyi на протяжении всего лета, всё лето; ◆ kun(i) boʻyi весь день; ◆ umr boʻyi всю жизнь, в течение всей жизни; ◆ shu boʻyi так, в таком виде, в таком положении, состоянии.

boʻy II
книжн. запах.