boʻysunmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

boʻy-sun-moq

Etimologiyasi

BOʻYSUN- ’itoat qil-’. Baʼzi xodimlar idora rahbarining koʻrsatmalariga boʻysunmay h oʻ y-d i. Bu soʻz asli qadimgi turkiy tildagi boyun su- bi — rikmasining (Devon, III, 266) bir soʻzga birlashuvi na — tijasida hosil boʻlgan; bir soʻzga birlashganidan keyin boyun soʻzining un qismi talaffuz qilinmay qoʻygan: boyun su- > boysu-; keyin ’oʻzlik’ maʼnosini ifodalov-chi —n qoʻshimchasi qoʻshilgan: boysu- + n = boysun- (КРС, 140). Qadimgi turkiy tilda su- feʼli ’ber-’ maʼnosini anglatgan, shunga koʻra boyun su- asli ’boʻyin ber-’ maʼnosini anglatgan va koʻchma maʼnoda ’itoat qil-’ maʼnosini anglata boshlagan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Birovning buyrugʻiga, topshirigʻiga itoat qilmoq; yoʻl-yoʻrigʻiga yurmoq. ◆  Koʻpchilikka boʻysunmoq. ◆ Nachora, otaning hukmi vojib, uning irodasiga boʻysunmay ilojing yoʻq. S. Siyoyev, „Otliq ayol.“ ◆ Tabiatning hech kimga boʻysunmaydigan, birovdan soʻrab ham oʻtirmaydigan oʻz qonunlari bor. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol.“

2. Tan bermoq, rozi boʻlmoq, koʻnmoq. ◆ Taqdirga boʻysunmoq. ◆ Rais oʻz soʻzlarida shunday nooʻrin, nohaq gaplarni aytdilarki, bunga indamay qoʻya berish nohaqlikka boʻysunish boʻlar edi, — dedi Elmurod. P. Tursun, „Oʻqituvchi.“ ◆ Zotan, "fotiha" oʻqilgandan soʻng, taqdirga boʻysunishdan boshqa chora qoladimi — surishtirishning biron foydasi boʻladimi? Oybek, „Tanlangan asarlar.“

3. koʻchma Tobe, qaratilgan, yoʻnaltirilgan boʻlmoq, xizmat qilmoq. ◆ Butun ish paxtani oʻz vaqtida yigʻib-terib olish vazifalariga boʻysunishi kerak. ◆ Gapning boshqa boʻlaklarga boʻysunmay, ergashmay, oʻzaro moslashib kelgan boʻlaklari bosh boʻlak deyiladi. "Oʻzbek tili darsligi".

4. Qaramogʻida, rahbarligi ostida boʻlmoq; itoat qilmoq. ◆ Quyi davlat idoralari yuqori idoralarga boʻysunadi. ◆ U oʻziga boʻysungan komandirlarga vazifani sodda, ravshan tushuntirdi. Oybek, „Quyosh qoraymas.“ ◆ Axir, u bevosita yuqoriga boʻysunadi. E. Samandarov, „Daryosini yoʻqotgan qirgʻoq.“

Antonimlari

БЎЙСУНМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

OʻTIL

Feʼl

boʻysunmoq boʻysunmoq

Ruscha _ru

boʻysunmoq
подчиняться, покоряться; повиноваться.