chalma

Oʻzbekcha (uz)

chalma I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

chal-ma

Etimologiyasi

CHALMA ' qoʻy va boshqa mollar qiyidan kesib olib, qishda yoqish uchun quritiladigan tezak'. Loy tepdim, tezak tepdim, ch a l m a yordim (Gʻafur Gʻulom). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot (Devon, I, 407) asli chal— feʼlining 'agʻdar—' maʼnosidan —ma qoʻshimchasi bilan yasalgan; oʻzbek tilida a unlilari ä unlilariga almashgan: chal— + ma = chalma > chälmä. Bu soʻzda maʼno taraqqiyoti voqe boʻlib, hozirgi oʻzbek tilida 'mol goʻngidan katta cham — barak qolipga solib yasaladigan yoqilgʻi'ni bildira boshlagan (OʻTIL, II, 351), lekin Gʻafur Gʻulom asaridan keltirilgan parchada (chälmä yâr-) qadimgi turkiy til— dagi maʼno aks etgan. Chälmä asli ' quritilgan parcha' maʼnosini anglatgani qirgʻiz tilidagi chalma soʻzi maʼnosiga berilgan taʼrifdan koʻrinib turibdi (КРС, 841: chalma I 'suxoy komok glinï').
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qoʻy-echki oyogʻi ostida toʻp-lanib, qatlam hosil qilgan goʻng. ◆ Abdusamad ertalabdan kun qiyomga yetguncha pishillab chalma chopdi. Sh. Boʻtayev, „Qoʻrgʻonlangan oy“ .

2 Mol goʻngidan katta chambarak qolipga solib yasalgan yoqilgʻi. ◆ Chalma quymoq. n ◆ Sakkiz gektar chiqadigan oʻrikzorga qarash, bahor ayozlarida chalma tutatish Omonning boʻynida edi. Sh. Xolmirzayev, „Bodom qishda gulladi“ .

chalma II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

chal-ma

Etimologiyasi

shv. ayn. salla I. Qori

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Chopo-nining ustidan chakmonini kiydi, boshini chalmasi bilan tangʻidi. III . Toshmatov, Erk qushi.

chalma III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

chal-ma

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Doʻppi, toʻn va shu kabilarning chetiga tutiladigan ensiz jiyak. ◆ Doʻppi chalmasi. Toʻn chalmasi.

Antonimlari

ЧАЛМА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

chalma I
кизяк, формованный в виде толстого диска; ◆ ~ qoʻymoq формовать кизяк.

chalma II
кант, кайма, узкая тесьма, нашиваемая на край одежды или тюбетейки.

chalma III
чалма; ◆ ~ peshi (pechi) свободный (свисающий) конец чалмы.