chalma
Oʻzbekcha (uz)[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)chalma I[tahrirlash]
Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]
chal-ma
Aytilishi[tahrirlash]
Etimologiyasi[tahrirlash]
CHALMA ' qoʻy va boshqa mollar qiyidan kesib olib, qishda yoqish uchun quritiladigan tezak'. Loy tepdim, tezak tepdim, ch a l m a yordim (Gʻafur Gʻulom). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot (Devon, I, 407) asli chal— feʼlining 'agʻdar—' maʼnosidan —ma qoʻshimchasi bilan yasalgan; oʻzbek tilida a unlilari ä unlilariga almashgan: chal— + ma = chalma > chälmä. Bu soʻzda maʼno taraqqiyoti voqe boʻlib, hozirgi oʻzbek tilida 'mol goʻngidan katta cham — barak qolipga solib yasaladigan yoqilgʻi'ni bildira boshlagan (OʻTIL, II, 351), lekin Gʻafur Gʻulom asaridan keltirilgan parchada (chälmä yâr-) qadimgi turkiy til— dagi maʼno aks etgan. Chälmä asli ' quritilgan parcha' maʼnosini anglatgani qirgʻiz tilidagi chalma soʻzi maʼnosiga berilgan taʼrifdan koʻrinib turibdi (КРС, 841: chalma I 'suxoy komok glinï').
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]
Maʼnosi[tahrirlash]
1 Qoʻy-echki oyogʻi ostida toʻp-lanib, qatlam hosil qilgan goʻng. ◆ Abdusamad ertalabdan kun qiyomga yetguncha pishillab chalma chopdi. Sh. Boʻtayev, „Qoʻrgʻonlangan oy“ .
2 Mol goʻngidan katta chambarak qolipga solib yasalgan yoqilgʻi. ◆ Chalma quymoq. n ◆ Sakkiz gektar chiqadigan oʻrikzorga qarash, bahor ayozlarida chalma tutatish Omonning boʻynida edi. Sh. Xolmirzayev, „Bodom qishda gulladi“ .
Sinonimlari[tahrirlash]
Antonimlari[tahrirlash]
chalma II[tahrirlash]
Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]
chal-ma
Aytilishi[tahrirlash]
Etimologiyasi[tahrirlash]
shv. ayn. salla I. Qori
Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]
Maʼnosi[tahrirlash]
◆ Chopo-nining ustidan chakmonini kiydi, boshini chalmasi bilan tangʻidi. III . Toshmatov, Erk qushi.
Sinonimlari[tahrirlash]
Antonimlari[tahrirlash]
chalma III[tahrirlash]
Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]
chal-ma
Aytilishi[tahrirlash]
Etimologiyasi[tahrirlash]
Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]
Maʼnosi[tahrirlash]
- Doʻppi, toʻn va sh.k. ning chetiga tutiladigan ensiz jiyak. ◆ Doʻppi chalmasi. Toʻn chalmasi.
Sinonimlari[tahrirlash]
Antonimlari[tahrirlash]
ЧАЛМА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.