Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

charx-pa-lak

Aytilishi

Etimologiyasi

CHARXPALAK Bu ot tojikcha charx oti bilan (q.) 'osmon' maʼnosini anglatadigan arabcha falak otidan (АРС, 609) tuzilgan boʻlib, 'suv kuchi bilan aylanib katta arikdan suv chiqaradigan eng qadimgi kurilma' maʼnosini anglatadi. Oʻzbek tilida f tovushi p tovushiga admashtirilgan; soʻzlashuv tilida r tovushi tashlanib, bu ot chaxpalak tarzida aytiladi (OʻTIL, II, 357).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

f. + a. dlij^ — osmon gumbazi; dunyoning, taqdirning oʻzgaruv-chanligi, beqarorligi

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Suv kuchi bilan ay-lanib, katta ariqdan yuqoriga suv chiqa-radigan eng qadimiy qurilma; chigʻir. Kech yengil shabadada barglar asta shildirar, bu mayin sas.. yalqovlanib aylanayotgan charx-palakning gʻirch-gʻirchiga qoʻshilib ketardi. Y. Shamsharov, Toshqin. ◆ Charxpalak chuqursoy tubidan suv olib, tevarakka jon baxsh etmoqda. J. Abdullaxonov, „Oriyat“ .

2 Madaniyat-istirohat bogʻlariga, bo-lalar maydonlariga oʻrnatiladigan, bir nechta kajavasi boʻlgan, gorizontal oʻq atrofida elektr quvvati yordamida aylanuvchi katta gʻildirak tarzidagi koʻngilochar inshoot. ◆ [Qiz\ Qiyqirib kular, tezlikni pisand qilmas, charxpalak yana oʻn marta tezroq charx ursa ham, unga kamlik qila-digandek edi. A. Muxtor, „Davr mening taq-dirimda“ .

Tarix charxpalagi Tarixiy voqea-ho-disalar silsilasi; tarixning gardishi. Abul Abbos Maʼmunning fojiali oʻlimidan soʻng koʻhna tarixning charxpalagi tezroq aylana boshladi. M. Osim, Karvon yoʻllari-da. Charxpalak boʻlmoq Dumbaloq oshib, oyogʻi osmondan boʻlib yiqilmoq. ◆ [Otamurod] Bu ahvolda ikki qadam yurmay charxpalak boʻlib yiqiladi-ku. Emaklagani maʼqulmikan? M. Mansurov, „Yombi“ .

Sinonimlari

Antonimlari

ЧАРХПАЛАК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

charxpalak
1 = chigʻir;
2 круговые качели, «чёртово колесо»; ◆

~ boʻlib yiqilmoq 1) лететь кубарем, полететь вверх тормашками; 2) перен. слететь (с поста, с работы); tarix charxpalagi круговорот истории.