dimogʻ

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

di-mogʻ

Etimologiyasi

DIMOGʻ Bu ot ПРСda [dämag] shaklida keltirilib, 'burun', 'miya', 'tanglay', 'kayfiyat' maʼnolariyu! (225), ТжРСda dimog shaklida keltirilib, 'burun', 'kayfiyat' maʼnolarini anglatishi (132), OʻTILda dimog shaklida keltiripib, 'burun va ogʻiz boʻshliklarining tutashgan yeri’, 'kayfiyat', 'takabburlik' maʼnolarini (I, 227) anglatishi aytilgan. K)finadiki, shaklan bu ot oʻzbek tiliga tojik tilidan olingan; maʼno jihatidan umumiylik koʻchma maʼnoda koʻrinadi; lekin bosh maʼno oʻzbek tilida boshqacha izohlangan; misollardan esa 'burun' maʼnosi ham anglashib turibdi. Bu ot oʻzbek tilida dimogi kuygan, dimogiga qurt tushibdi kabi bir necha iboralar tarkibida qatnashadi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

\a. — miya; bosh

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 anat.

Burun boʻshligʻi bilan ogʻiz boʻshligʻining tutashadigan yeri; halqumning yuqori boʻli-mi. ◆ Gulroʻyning dimogʻiga gup etgancha nam tuproqning xush boʻyi urdi. "Yoshlik" . ◆ Oʻchoqda damlab qoʻyilgan palov hidi dimogʻiga urilib, ishtahasini qitiqladi. "Yoshlik" .

Dimogʻida gapirmoq Boʻgʻiqovoz bilan yoki poʻngʻillab gapirmoq; kulmoq. ◆ U dimogʻida gapirar edi. Uning ovozi pingʻillab eshi-tilgani uchun Begimxon piqillab kulib yubordi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

2 koʻchma Ruhiy holat, kayfiyat. ◆ Jarang-lashib, dimogʻlari chogʻ boʻlib, Urganch elga hammasi toʻyga ketdi. "Yusuf va Ahmad" . ◆ Ahmadning ham dimogʻi chogʻlashdi. F. Musajonov, „Himmat“ .

3 koʻchma Oʻzini baland tutish, kibr-havo, kekkayish, takabburlik. ◆ Takabbur, olifta xonimlar dimogʻ bilan kekkaiib, indamay oʻtirardi. Oybek, „Nur qidirib“ . ◆ Keyingi kushshrda Rashidda dimogʻ paydo boʻla boshladi. "Sharq yulduzi" .

Dimogʻi baland yoki kalondimogʻ Birovni mensimaydigan, kekkaygan, manman. -U ◆ kishining oldida oʻn soat tursangiz ham indamaydi, shunaqa “dimogʻi baland, ” — dedi. Oydin, „Hikoyalar“ . ◆ Bejoy baland shu chop-sonning dimogʻi. "Hasanxon" . ◆ -Yoʻq, — deb oʻyladi Yaxshiboyev, bu elchining dimogʻi baland. M.M .Doʻst, Lolazor. ◆ Bizning rais oʻjarroq, Gap uqmas, kalondimogʻ. "Mushtum" . Dimogʻi kuymoq Firib yemoq, pand yemok,. ◆ Ikki yil boʻldi kuygan edi dimogʻim. "Nigor va Zamon" . Dimogʻi koʻtarilmoq Oʻzini boshqalardan baland oladigan boʻlib qolmoq, kekkaymoq, manmanlik qilmoq. ◆ Obbo! Rais boʻlib, dimogʻi koʻtarilib qopti-ku! S. Ahmad, „Qadrdon dalalar“ . ◆ Kreslo uning dimogʻini koʻtarib, amal gʻururi boshini ailantirib qoʻydi. Gazetadan . Dimogʻi shishmoq ayn. dimogʻi koʻtarilmoq. ◆ Boʻlsa uy-joy, [Kanizakning] ilgarigi eridan qolgan roʻzgʻori bordir. Bu bezotning [Sidiq-jonning] dimogʻini shishirgan shu narsa. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Aytganin-gizdek, mingboshining oʻzi ham dimogʻi shishib qolibdi. Hamza, „Asarlar“ . Dimogʻiga qurt tushmoq yoki dimogʻidan qurt (eshak qurt) yogʻilmoq Juda ham kekkayib, hech kimni mensimay qoʻymoq. ◆ Avval uni mullavachchalar sudradi.. keiin Mamarayim afandining dimogʻiga qurt tushdi. M. Ismoiliy, „Far-gona t“ .o. | ◆ Qaynotasi] Nariroqqa borib toʻngʻilladi: -Hemirining tayini yoʻgʻ-u, dimogʻidan eshak qurt yogʻshshdi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . Dimogʻidan qor yogʻmoq Qovogʻi ochilmaydigan, serzarda boʻlib qolmoq, jahli chiqmoq. U ◆ [Satin boyvachcha hovliga] har kirib chiqqanda, bir et-bir et tushar, dimogʻidan qor yogʻar va alamiga chidolmasdan, poʻngʻillab oʻtardi. H. Shams, „Dushman“ . Dimogʻ qilmoq Arzimagan narsaga arazlamoq, zarda qilmoq.

Antonimlari

ДИМОҒ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

dimogʻ
1 нос, носоглотка; ◆ ~ bilan gapirmoq говорить в нос; dimoqqa urmoq бить в нос (о запахе);
2 перен. расположение духа, настроение; ◆ uning ~i chogʻ у него хорошее настроение; он вёсел, доволен; ◆ ~ni chogʻ qilmoq веселиться, забавляться, развлекаться; ◆ ~ingiz chogʻmi? как ваше настроение?;
3 высокомерие, горделивость, надменность; ◆ kalon ~ высокомерный, гордый, надменный; ◆ ~i baland он горд, высокомерен; ◆ ~ bilan гордо, высокомерно; ◆ ~ bilan gaplashmoq разговаривать высокомерно, гордо; ◆ ~i shishdi, ~i koʻtarildi он задрал нос, он зазнался; ◆ 

• ~i kuydi он обжёгся (на чем-л.); он пострадал, он погорел (на каком-л. деле); ◆ ~ qilmoq или ◆  ~-firoq qilmoq капризничать, привередничать.