diydiyo

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

diy-di-yo

Etimologiyasi

DIYDIYO 'xotinlar yigʻinida oʻqiladigan "diy-diyo" radifli toʻqima sheʼr’. Yigilgan xotinlar uzoh vaht d i y d i y o oʻhishdi. Bu soʻzning feʼl qismi ’ayt-’ maʼnosini anglatuvchi de- feʼliga -y zamon yasovchi qoʻshimchasini va III shaxsning -di qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan: (de- + y) + di = deydi; soʻzlashuv nutqida ye unlisi i unlisiga almashgan: deydi > diydi; ana shu feʼl shakliga ’taajjub’ maʼnosini ifodalovchi -yä yuklamasi qoʻshilgan: diydi-yä; keyinchalik yuklama tarkibidagi ä unlisi â unlisiga almashgan va yuklama feʼlga qoʻshilib ketgan: diydiyâ.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Xotinlar oʻrtasida oʻqi-ladigan, aytiladigan “diydiyo” radifli sheʼr yoki shoʻx lapar turi. ◆ -Oradan yarim soat oʻtar-oʻtmas diydiyo oʻqib, xotinlarni yigʻ-latib oʻtirgan darvishning qoʻlini orqasiga bogʻlab, iyagiga yelim bilan yopishtirib olgan uzun soqolini yulib tashladik, — dedi Hoshimjon. X. Toʻxtaboyev, „Sariqdevni minib“ . ◆ -E, Saltanat otin, koʻchada ham diydiyo oʻqib qolibsiz? — dedi Bashorat. B. Rahmonov, „Yurak sirlari“ .

2 koʻchma Dard-hasrat; xarxasha, injiq-lik. ◆ Binafshaxon hamon diydiyo qilmoqda edi. M.M .Doʻst, Galatepa qissasi. ◆ Diydiyosi jonimga tegdi. Baʼzida kutayotganim Yosuman aslida shu emasmi, deb oʻylab qoʻyaman. B. Rahmonov, „Yurak sirlari“ . ◆ Otamurod chuqur tin oldi: xudo berdi unga. Boshlanadi endi. Rosa diydiyosini aytadigan boʻldi. M. Mansurov, „Yombi“ . ◆ Sherbek onasi oʻzini kutayotganini paykab kulimsiradi: yana oʻsha eski diydiyo — kochon uylanasanni bosh-lasa kerak, deb koʻnglidan oʻtkazdi. S. Anor-boyev, Oqsoy.

3 koʻchma Quruq ran, safsata; vaʼz-nasihat. ◆ Rahmat, Esonboy, diydiyoeshitishga toqatim yoʻq. Sh. Xolmirzayev . Bodom qishda gulladi. ◆ Har xil mish-mish, diydiyolarga kulok solgan ham ahmoq, bunaka mayda gaplarni uyga tashib kelgan ham ahmoq. S. Nurov, „Narvon“ .

Antonimlari

ДИЙДИЁ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.