diydor

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

diy-dor

Etimologiyasi

DIYDOR Bu ot ПРСdya [didar] shyakpidya choʻziq i tovushi bilzn (232), ТжРСdz didor sheklidz qisqya i tovushi bilyan (129), OʻKAAQLdz diydor shyaklidz i oʻrnigz iy yozib keltirilgzn (80); hozirgi oʻzbek tilige shu shzklidya olingzn. Bu ot yasli 'koʻr-' mzʼnosini englztzdigzn didan feʼlining did zsosigya (ТжРС, 128) -or qoʻshimchzsini (ТжРС, 543) qoʻshib hosil kilingyan; bosh myanosi 'uchryashuv' boʻlib (ПРС, 232), 'yuz' meʼnosi 86 keyin paydo boʻlgan (OʻTIL, I, 224). Bu ot xozirgi oʻzbek tilida diydor qoʻrish-, diydoriga toʻy- kabi birikmalar tarkibida ishlatiladi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

fors. – tashrif; uchrashuv; tashqi koʻrinish, yuz;

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Kishining yuzi, jamoli, ruxsor; bashara. ◆ Azizxon hech kimning Lutfiniso diydoriga toʻyib qarashini istamasdi. S. Ahmad, „Ufq.“ ◆ Sakkiz oydan beri endi koʻrib oʻtiribman diydoringizni. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha.“ ◆ Koʻzim ololmayman gul diydoringdan, Tolgan yuraklarga jon boʻlur payvand. Mirtemir, „Asarlar.“

2. koʻchma Uzoq ayriliq, soginchdan keyin koʻrishish, uchrashish. ◆ Xat – yarim diydor. Maqol. ◆ Ayriliqlarni koʻraverib zada boʻlgan yuraklar bu kutilmagan diydordan larzaga tushdi. "Sharq yulduzi".

3. koʻchma Mehribonlik, gʻamxoʻrlik. ◆ Nima qilasiz goʻdakni ota diydoridan mahrum qilib. S.S. Ahmad, „Ufq.“ ◆ Doʻstlar diydoridan ortiq quvonch, firoqidan ortiqroq gʻam yoʻq. Gazetadan.

Bola (yoki gul, mol) bahona, diydor gʻanimat Biror narsani vaj qilib, biror maqsadni amalga oshirmoq. ◆ Soddasiz, sarkor, soddasiz! Bola bahona, diydor gʻanimat, degan gapni eshitganmisiz? Uygʻun, „Asarlar.“ ◆ Mol bahona, diydor gʻanimat qilib, koʻrishib olardim. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi.“

Diydor koʻrishguncha Yana koʻrishguncha, xayr (xayrlashuv iborasi). ◆ Diydor koʻrishguncha, — dedi u sekin. Sh. Toshmatov, „Erk qushi.“ ◆ Xayr endi, bahorim, koʻrishguncha to diydor. A. Oripov, „Yillar armoni.“

Diydor koʻrishmoq Uzoq ayriliq, intizorlikdan keyin uchrashmoq, yuz koʻrishmoq. ◆ Diydor koʻrishar kun yaqin. Ammo hujum qilayotir dilimga firoq. T. Toʻla. ◆ Biz Soʻnagul bilan necha bor vidolashib, necha bor diydor koʻrishdik. A. Muxtor, „Asarlar.“ ◆ Joʻraxonning aytayotgan ashulasi baxt haqida, muhabbat haqida.. sevgilisi bilan diydor koʻrishishni istab, sogʻinib yurgan yigitning visol orzulari haqida edi. T. Rustamov, „Mantu jasorat.“ ◆ Ona yolgʻiz oʻgʻli bilan diydor koʻrisha olmadi. Gazetadan.

Diydor koʻrsatmoq Oʻzini namoyon qilmoq; koʻrinish bermoq, koʻrinmoq. ◆ Bir koʻrsatib gʻamza bilan diydor oʻzing, Lutfu karam qilding kulib izhor oʻzing. Habibiy.

Diydor ochmoq Yuzini ochib koʻrsatmoq. ◆ Toʻylar muborak, e sevgili yor! Keldim yiroqdin, och menga diydor. S. Abdulla.

Diydor — gʻanimat! Bu oʻtkinchi dunyoda tez-tez koʻrishib, uchrashib turaylik, degan maʼnoda ishla-tiladigan ibora. ◆ Odam omonat, diydor — gʻanimat. Maqol.

Diydor qoʻshmoq Nasib qilmoq. ◆ Diydor qoʻshsa, qiyomatda koʻrgaymiz. "Xoldorxon".

Diydori oʻchsin (yoki qursin) Andoza:qargʻ. Afti qursin, qurib ketsin. ◆ Qorachirogʻingni oʻchir, diydori qursin! Uygʻun, „Asarlar.“ ◆ Tannozxon! Diydoring oʻchsin sening! N. Safarov, „Tanlangan asarlar.“

Diydoriga zor boʻlmoq Kimsani koʻrishga mushtoq boʻlmoq. ◆ Lekin faqat diydoringga boʻlib zor Toʻplanishdik, hamma ortiq beqaror. H. Olimjon.

Diydoriga muyassar etmoq (yoki qilmoq) Diydor koʻrsatmoq, yuz koʻrsatmoq. ◆ Oxiri oʻz diydoriga muyassar qilgan qutlugʻ va sharofatli kun keldi. Shuhrat, „Shinelli yillar.“

Diydoriga toʻymoq Sogʻingan yoki sevgan kishisini koʻrib, vasliga toʻymoq, xumordan chiqmoq. ◆ U qancha-qancha termilsa ham, erining diydoriga toʻya olmasdi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli.“ ◆ Voy bolam-ey, kelganingdan beri koʻchadan kirmaysan, bundoq birpasgina diydoringga toʻyib gaplasholmayman. S. Ahmad, „Qadrdon dalalar.“

Qiyomat diydor boʻlmoq Yuz koʻrishmaydigan boʻlib ketmoq. ◆ Nuraliman, qon yigʻlayman zor-zor, Otam qoldi ushbu ishdan bexabar. Shu sababdan boʻldim qiyomat diydor. "Zulfizar bilan Avazxon".

Antonimlari

ДИЙДОР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.