dod

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

dod

Etimologiyasi

DOD Bu ot ПРСda [yay] shaklida keltirilib, 'adolat', 'haq', 'qasos', 'yordam soʻrab qichqirish' maʼnolarini (206), ТжРСda dod I 'adolat'; 'yordam soʻrab qichkirish' maʼnolarini (133), ÜTILda \f-t} taʼkidi bilan '1 und.s. Ruhiy yoki jsmoniy azobga chiday olmay qichkirilgan qattiq tovush; bakiriq, faryod. 2 koʻchma Adolatsizlik yoki azob-uqubatdan nolib qilingan arz, shikoyat, afgʻon' maʼnolarini (231) anglatishi aytilgan. Koʻrinadiki, lugʻatlarda dod undovi bilan dod oti bir maqolada birlashtirib berilgan; maʼno jihatidan umumiylik mavjud ekaniga qaramay undov bilan otni lugʻatga mustaqil kiritish toʻgʻri. 90
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

\f. e — adolat, adl; figʻon, nola

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 und. s. Ruhiy yoki jismoniy azobga chiday olmay chiqarilgan qattiq tovush; baqiriq, faryod. ◆ Dod! Voydod! Kimsanoy, sen oʻlguncha men oʻlsam boʻlmaydimi, bolam! A. Obidjon, „Akang qaragʻay Gulmat“ . ◆ Bu yurakni siqadigan jimlikdan u “dod!” deb yuboray dedi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Ertalab juda yomon ahvolga tushdi: uyning u boshidan bu boshiga “dod ” deb yumalaydi. A. Qahhor, „Asarlar“ .

Dastidan dod (demoq) Kimsaning yoki biror narsaning salbiy harakatidan, biror noxush voqeadan norozilik sifatida nola, faryod qilmoq. ◆ Jizzaxda mollaridan ayrilib, oʻgʻrilar dastidan dod deb yurganlar anchagina. "Mushtum" . ◆ Dod bu rashkchi erning dastidan. S. Ahmad, „Yulduz“ . ◆ Dod! Zolim kelinning dastidan dod! A. Qahhor, „Asarlar“ .

2 Xavf-xatardan yoki qoʻrquvdan yordamga chaqirib chiqarilgan qatgiqovoz; baqiriq. ◆ Dod solmoq. m ◆ Dod! Dod, odamlar, kelinglar! Dod, bek oʻziga oʻt qoʻydi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Qiz hozir boshiga qop kiydirilishini bildi-yu, bor ovozi bilan dod solib qichqira boshladi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ -Dod! Voydod! Qaroqchilar bosdi! — dovon orqasidan ikki xotin faryod koʻtarib chiqdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Hozir behisob tuyoqlar ostida qolibyanchilishini sezdi-yu, dod solib qichqirdi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ .

3 koʻchma Yomon nom, yomonlik, yovuzlik. ◆ Dod qoldirma, ot qoldir. Maqol . ◆ Yaxshidan ot qoladi, Yomondan — dod. Maqol .

4 koʻchma Adolatsizlik yoki azob-uqubat-dan nolib qilingan ogʻzaki yoki yozma arz, shikoyat, figʻon. ◆ [Domla Gʻofirga:] Qani, dodingni ayt, nima doding bor? Hamza, „Boy ila xizmatchi“ . ◆ Aziza dodini kimga aytishini bilmay, qon-qon yigʻladi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

Dodiga yetmoq, dodiga quloq solmoq yoki dodini eshitmoq, tinglamoq Shikoyatini, arzini tinglamoq; adolat qilmoq. ◆ Podshohga arzga borsangiz, dodingizga yetmasmikin, mulla togʻa? P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Dodini tinglaydigan murabbiy topolmasdi. K. Yashin, „Hamza“ . Dodingni xudoga ayt! Ahvolingni, arzingni, shikoyatingni hech kim tinglamaydi, dod deyishning foydasi yoʻq. ◆ -Akang aylansin, Sidiqjon, endi dodingni xudoga ayt! Na oʻzingga qilding, na manga. N. Safarov, „Tanlangan asarlar“ .

Dodini bermoq 1) taʼzirini, adabini berib qoʻymoq, qilmishiga yarasha chora koʻr-moq; jazolamoq; qiynamoq. ◆ Unaqa mutta-hamning dodini berib qoʻyish kerak. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ . ◆ Siz yigit-larning dodini beradigan qizsiz.. sizga oʻnlab yigit maftun boʻlishi mumkin. P. Qodirov, „Qalbdagi quyosh; 2) oʻldirmoq, qirmoq“ . ◆ Buni minsang, aka, yoʻlli boʻlasan, Qalmoqlarning juda dodin berasan. "Alpomish" . ◆ Koʻp dev-larning dodin bergan Goʻroʻgʻli, Avazxonga rahbar boʻlgan Goʻroʻgʻli. "Malikai ayyor .

Antonimlari

ДОД. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

dod
1 караул! (крик о помощи); ◆ ~ demoq кричать караул;
2 крик, стон, вопль; ◆ ovoziing boricha ~ demoq кричать (вопить) во весь голос; ◆ ogʻriqqa chidayolmay ~ solmoq кричать, стонать от боли;
3 перен. жалоба, сетование; ◆ u ~ini aytdi он изложил свою жалобу; ◆ hamma undan ~ deydi все жалуются на него; ~iga yetmoq внять жалобам (кого-л.); ◆ 

• ~ini bermoq проучить, задать перцу; показать, где раки зимуют.