gurkiramoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

gur-ki-ra-moq

Etimologiyasi

GURKIRA- 'kuchli darajada rivojlan-’. .. goʻzalar ona sutiga mirihhan boladek gurkirab oʻsardi (Sh.Gʻulomov). Bu feʼl asli qadimgi turkiy tildagi ’boʻliq\ ’etilgan’ kabi maʼnolarni anglatgan kür sifa— tidan -(ü)k qoʻshimchasi bilan yasalgan feʼlga (ЭСТЯ, III, 106) kuchaytirish maʼnosini ifodalovchi -(ü)rä qoʻshim-chasini qoʻshib hosil qilingan; keyinchalik soʻz boshla — nishidagi k undoshi g undoshiga almashgan, ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qilinmay qoʻygan, uchinchi boʻgʻindagi ü unlisi i unlisiga almashgan; oʻzbek tilida oʻ unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: (koʻr + oʻk = kü-rük—) + ürä = kürükürä- > goʻrükürä- > gürkoʻrä- > gürkirä-> gurkirä-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Barq urib oʻsmoq, ri-voj olmoq (koʻkat, oʻsimlik haqida). ◆ Bahori bugʻdoyning gurkiragan payti. m ◆ Parvarish etilgan goʻzalar ona sutiga miriqqan bola-dek gurkiraboʻsardi. Sh. Gʻulomov, „Tashabbus“ . ◆ Kichkinagina yerda anvoyi mevalar gurkirab yashnab turadi. S. Siyoyev, „Avaz“ .

2 koʻchma Gullab-yashnamoq, taraqqiy et-moq. ◆ Tilak baxsh aylasa qalblarga qanot, Unga parvoz bergan bilakdir oʻktam, Shular birligida gurkirar hayot, Shular birligida yasharar olam. E. Vohidov, „Charogʻbon“ .

3 koʻchma Hamma yoqni tutmoq, tarqamoq, anqimoq (hid haqida). ◆ Qambar birdan qattiq kulib, Yoʻlchining yoniga yonboshladi. Ogʻzidan musallas hidi gurkirar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Qizigan tuproqning mayin isi gur-kiradi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.

Antonimlari

ГУРКИРАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.