harakat

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ha-ra-kat

Etimologiyasi

a. sAja. — yurish, qimirlash, tebranish; faoliyat; jarayon; arabcha soʻzlarda qisqa unlilarni koʻrsatuvchi belgilar

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Kishi va narsalarning yoki ularning qismlarining tinch holatdan chiqishi: qoʻzgʻalishi, qimirlashi va sh.k.; tinch holatga qarama-qarshi holat. ◆ Odamlarning koʻzlarida, harakatlarida qandaydir notinchlik sezdi Yoʻlchi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Uning yurishlari, kiftlarining harakati nihoyatda chiroyli edi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Bu qorongʻilikda allaqanday maxluqlarning lip-lip harakati arang koʻzimga chalinardi. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ Qudratli gʻildiraklar harakatidan kelayotgan ovoz Oybekni xayolga chorladi. Gazetadan .

2 Ishni bajarishda faoliyatning holati, bajaruvchining faoliyat tarzi, yoʻsini. ◆ Xali oʻrinlarini yigʻishtirib ulgurmagan jangchilarning harakatida shoshqaloqlik koʻrindi. Shuhrat, „Shinelli yillar“ .

3 Kishi tana aʼzolarining maʼlum bir maʼno, mazmunni ifodalovchi harakat-holati. ◆ Tabib... qoʻrboshiga nimadir dedi. Uning yuz va qoʻl harakatidan "sizdan nima ketdi, bir koʻraylik", degan maʼno anglashilib turar edi. A. Qahhor, „Koʻr koʻzning ochilishi“ . ◆ Ular eng ibtidoiy tilga — harakatlar, imolar bilan fikr uqtirishga murojaat qilishardi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Xotin uning harakatidan "oʻpich ber" degan maʼnoni angladi.. A. Qahhor, „Notiq“ .

4 Biror ishga kirishish, biror narsa qilishga urinish; intilish, tirishish. ◆ Oʻgʻlini oʻqitish uchun qilgan hamma harakatlari bekor ketdi. ◆ Sherali hamshiraning harakatini kuzatarkan, yuragi siqilib, zoʻrgʻa gapirdi. S. Karomatov, „Oltin qum“ . ◆ Mutalning birinchi harakati boʻsh ketdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Ahmadjon... bir harakat bilan pulemyot tepkisini bosdi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ .

Harakat qilmoq Urinmoq, intilmoq. ◆ U yigʻlab yubormaslikka shuncha harakat qilsa ham boʻshadi. Oʻ.Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Bola taqlidchi boʻladi, u.. oʻz otasiga taqlid qilishga harakat qiladi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ .

5 Payida boʻlish; taraddud. ◆ Rejamiz amag-ga oshayotganiga suyunib, toʻy harakatiga tushdik. "Mushtum" . ◆ Qorining xotini dasturxon harakatida yurganida, u gap boshladi. Mirmuhsin, „Bir xum tilla“ . ◆ Yaxshisi, qa-yin otangga uzringni aytib, bu uydan ke-tish harakatini qil. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

6 Xatti-harakat; qiliq. ◆ Uning bu harakatlari koʻpchilikni ranjitdi. ◆ Sirojning gap va harakatlaridan samimiyat, soddashk yogʻilib turar edi. F. Musajonov, „Huri“ .

7 Makonda biror yoʻnalish boʻyicha boʻladigan siljish, yurish va b. ◆ Koʻcha harakati. ◆ Yoʻl harakati qoidalari. ◆ Transportlar harakati.

8 koʻchma Oʻsish, rivojlanish. ◆ Jamiyat olgʻa qarab harakat qilar ekan, yoshlar ham oʻsha baravarda oʻsishlari kerak. Gazetadan .

9 fls. Moddaning yashash usuli, uning umumiy ajralmas xususiyati, moddiy dunyoning oʻzgarishi va rivojlanishining toʻxtovsiz jarayoni. ◆ Modda doimo harakatda. ◆ Materiyaning asosiy namoyon boʻlishi esa harakat, fazo va vaqt bilan bogʻlangandir. "Fan va turmush" .

10 Maʼlum maqsadga qaratilgan aqliy yoki jismoniy faoliyat; ish, mehnat. ◆ Harakat, harakatda — barakat. Maqol . ◆ Polvonyopda kechayu kunduz harakat toʻxtamas, yuk ortilgan kemalar bu keng, sunʼiy anhor orqali Amudaryoga borar, undan Orol dengiziga tushib, Gʻazzoliga ketardi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

11koʻchma Belgili maqsad koʻzda tutilgan ijtimoiy faoliyat. ◆ Milliy ozodlik harakati. ◆ Ishchilar harakati. ◆ Tajovuzkorlik harakati. ◆ Yadro qurollaridan voz kechish harakati. ◆ Afgʻoniston mustaqilligini koʻzlovchi "yosh afgʻonlar" harakati boshlanadi. Mirmuhsin, „Chodrali ayol“ .

Harakat nomi tlsh. Feʼlning ish-harakatning nominigina bildiruvchi (uni atovchi), zamon, shaxs-son, mayl kabi maʼnolarga ega boʻlmaydigan shakli. Bu shakl -(i)sh, ~(u)v, -moq qoʻshimchalaridan biri bilan hosil qilinadi: oʻqish, oʻquv, oʻqimoq kabi.

Antonimlari

ҲАРАКАТ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

harakat
1 движение; ◆ materiyaning ~i филос. движение материи; ◆ ishchilar ~i рабочее движение; ◆ koʻcha ~i уличное движени; ◆ ratsionalizatorlar ~i движение рационализаторов; ◆ tinchlik tarafdorlari ~i движение сторонников мира; ◆ toʻgʻri chiziqli ~ физ. прямолинейное движение; ◆ ~ga keltirmoq или ◆  ~ ettirmoq приводить в движение; ◆ ~ga keltiruvchi движущий, приводящий в движение; ◆ ~dan toʻxtamoq перестать двигаться;
2 действие; ◆ ~ qilmoq 1) двигаться; 2) действовать; стараться; ◆ Harakatingni qil, men sen bilan Oybek, "Qutlug' qon" Действуй, я с тобой; ◆ urush ~lari военные действия; ◆ aqling boʻlsa, bir kun ilgari ~ qil посл. если ты умный, начинай действовать днём раньше; ◆ ~ nomi грам. имя действия;
3 поступок.