hushyor

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

hush-yor

Etimologiyasi

HUSHYOR Bu sifat tojik tilida 'sezish, idrok qilish, anglash qobiliyati' maʼnosini anglatadigan hush oti bilan (ТжРС, 508) 'yaqini', 'doʻsti' maʼnosini anglatadigan yor otidan (ТжРС, 145) tuzilgan boʻlib, ʼsezish, idrok qilish, anglash qobiliyatiga egaʼ maʼnosini anglatadi (OʻTIL, II, 713). Bu sifatdan oʻzbek tilida hushyorlik oti hosil qilingan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

fors. – aqlli, idrokli, farosatli, es-hushli; zehni oʻtkir, ziyrak; sergak, sezgir; mast emas;

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Sharoit, holatni, narsa-hodisaning mohiyatini tez anglash qobiliyatiga ega; shunday qobiliyat, idrok bilan ish tutadigan; ziyrak. ◆ Hakimboyvachchadek hushyor yigit qayda?.. Boylarimizning bari hushyor. Aqli boʻlgani uchun boy boʻlganda. Oybek, „Tanlangan asarlar.“ ◆ U suv toʻldirib qoʻyilgan qumgʻon tagiga olov yoqdi. Hushyor shogirdlari hatto tutantiriq ham tayyorlab qoʻyishgan ekan. Mirmuhsin, „Meʼmor.“

2. Tevarak-atrofga, yon-veridagi hodisalarga sezgirlik bilan koʻz-quloq boʻlib turuvchi; sergak. ◆ Chegarada hushyor turadi posbon, Begona biror xas uchib oʻtolmas. R. Bobojon. ◆ Hushyor turib, adashmay, Har sharpani sezaman. Uygʻun.

3. Es-hushi joyida, hushini yoʻqotmagan (asosan, ichkilik, kayf taʼsirida emaslikni bildiradi). ◆ Alimardon qancha may ichganining.. hisobiga yetmadi.. Hushyor paytlarida u oʻzining ahvolini oʻylab koʻrar, nazarida, dahshatli tush koʻrayotganga oʻxshab ketar edi. U. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol.“ ◆ Abdishukurning kayfi baland boʻlsada, hushi hali oʻzida, mumkin qadar oʻzini hushyor tutishga tirishadi. Oybek, „Tanlangan asarlar.“

Hushyor tortmoq Es-hushini yigʻib olmoq, es-hushi joyiga kelmoq; sergaklanmoq (hushyor — har uchala maʼnosida). ◆ Muhammadiyev hushyor tortdida, tavba-tazarruga oʻtdi. I. Rahim, „Qadriabad odamlar.“ ◆ Shirakayf oʻtirgan yigit militsiya xodimini koʻrib, hushyor tortdi. Gazetadan. ◆ Toʻngʻich botir hushyor tortib, yarogʻlarini tayyor qilibdi. "Chalpak yoqqan kun".

Antonimlari

ҲУШЁР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

hushyor

Ruscha _ru

hushyor
1 бдительный, зоркий, чуткий; ◆ ~ boʻl! будь бдителен!; 2) будь осторожен!;
2 трезвый; ◆ u mast emas, ~ edi он был не пьян, а трезв; ◆ ~ tortmoq 1) насторожиться; 2) отрезвиться, трезветь.