ilgak
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]il-gak
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]ILGAK ’biror narsani osib qoʻyish uchun xizmat qiladigan moslama’. Qalpogʻingni i l g a k k a ilib qoʻydim. Bu ot eski oʻzbek tilida il- feʼlining ’tak-ror’ maʼnosini ifodalovchi -gä qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan shaklidan -k qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 345; КРС, 298): (il- + gä = ilgä-) + k = ilgäk.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Ilib, osib qoʻyish, ilib ber-kitib qoʻyish uchun xizmat qiladigan, bir uchi qayrilgan metall moslama, ilmoq. ◆ Tong otishga yaqin qadam tovuiiari eshitilib, qalin eshikning temir ilgaklari shaqirlab ochildi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . Gapimizga tagʻin birov xalaqit bermasin, deb eshikning ilgagini soldi. \. Nazir, Yonar daryo.
2 Ilib olish (ilib koʻtarish, tortish va b.) uchun xizmat qiladigan narsa, moslama. Birdan mashina motori gurilladi. Koʻtarma kranning toʻrtta ilgagini qotib qolgan ale-bastrning toʻrt chekkasiga ilib qoʻyishdi. S. Ahmad, Laʼli Badaxshon. ◆ Poʻlatjon oʻrta-dagi sepoyada turib, simga ilgak solib tort-di-da, xodaga mahkam bogʻlab, keyin qoʻyib yubordi. S. Ahmad, „Qadrdon dalalar“ .
3 Biror narsani, maye., kiyimni ilib, osib qoʻyish uchun xizmat qiladigan narsa. ◆ -Nega xalatsiz kirding, bolam? — deya Xo-siyat xola burchakdagi ilgakdan oppoq xalat-ni olib, Muhiddinga kiygiza boshladi.. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ .
4 shv. Tugma, toʻgʻnogʻich.
5 koʻchma Biror narsaga shama (ishora) tar-zidagi soʻz, ran; ilmoq. ◆ Tergovchi sidqidildan aytgan edi, bobo, ilgak tashlayapti, deb ishon-madi. S. Yunusov, „Kutilmagan xazina“ .
6 Gʻarazli maqsaddagi ran, soʻz, xatti-harakat va sh. k. ◆ U [Abdubilol] ilgak topib, majlisni buzish, hech boʻlmaganda, odamlar orasiga shubha solishni oʻylardi. S. Yunusov, „Kutilmagan xazina“ .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ИЛГАК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.