kelin

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ke-lin

Etimologiyasi

KELIN ¹ turmushga chiqayotgan yoki yaqinda chiqqan ayol'. Kuyov bilan k e l i n mening oldimda, hozir boradi (Abdulla Qaqqor). Bu soʻz asli qadimgi turkiy tilda ' boshqa joydan yaqinlashish tomonga harakatlan—' maʼnosini anglatuvchi kel— feʼlidan ot yasovchi —(i)n qoʻshimchasi bilan yasalgan deyiladi (Devon. Indeks, 428: —1i - ot: keNi): kel- + in = kelin. Bu qoʻshimchani sifatdosh yasovchisi deb izohlash ham mavjud (ЭСТЯ, III, 17); unda bu soʻz asli belgi maʼnosini anglatib (k e l i n b o l a birikmasidagi kabi), keyinchalikkina otga aylangan boʻladi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yangi turmushga chiqqan yoki chiqayotgan qiz. ◆ Yangi kelinlarning uyi odatda bezatilgan boʻladi. F. Musajonov, „Himmat“ . Zargarov:◆ Menga qarang, uka.. Kuyov bilan kelin mening oldimda, hozir boradi. Registratsiya qiling, boʻlak gap yoʻq.. A. Qahhor, „Ogʻriq tishlar“ .

Kelin koʻrmoq 1) etn. hayit-bayram kunlari yangi tushgan kelinni koʻrish uchun bor-moq (yosh qizlar haqida). ◆ [Nuri]Har hayit uch kungina yasanib-tusanib.. "kelin koʻrish"ga yurar edi. Oybek, „Qutlugʻ qon; 2) kelinli boʻlmoq, oʻgʻlini uylantirmoq“ . ◆ Voy, ogʻzingizga yogʻ, oʻgʻlim! Kelin koʻradigan kunimham bormikin! A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Kelin qilmoq s. t. Oʻgʻliga xotin olib bermoq. ◆ -Kelin qshkani bisotda hech narsa bormi? -Bisot deysiz, mening bisotim sizlar-da, oʻgʻlim! A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

2 Oʻgʻilning xotini (qaynota yoki qay-nonaga nisbatan). ◆ [Fotima:] Mana shu Ma-rasulni tuqqanimda, "Shu oʻgʻlim katta boʻlsa, xotin olsa, kelinimning hech ishiga aralashmayman", deb niyat qilganman. Xudo niyatimga yetkazdi. A. Qahhor, „Ogʻriq tish-lar“ . ◆ Qaynona-kelin bir daqiqa chamasi koʻri-shib qoldilar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

3 Ukaning xotini (aka yoki opaga nisbatan). ◆ Ziyodillaning oʻz oilasida shu vaqt-gacha sodir boʻlgan koʻngilsiz hodisalarni ham, oʻz kelinining bebosh boʻlib ketganini ham hazm qila olmasligi turgan gap edi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

4 Oʻzidan yosh boʻlgan qarindosh yoki yaqin kishining xotini va shu xotinga murojaat. ◆ [Ganga] Haydar ota aralashdi: -Kelin rost aytadilar. Menga qarang, kelin, oʻrtogʻingiz menga sizni olib kelishni juda tayinlagan. A. Qahhor, „Asror bobo“ .

Kelinni kelganda koʻr, sepini yoyganda koʻr Koʻrmasdan, bilmasdan oldindan hukm chiqarma, degan maʼnoda ishlatiladigan maqol. ◆ Kelinni kelganda koʻr, sepini yoyganda koʻr, deyishadi. Olib kelmaguningizcha, ishon-mayman. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Qizim, senga aytaman, kelinim, sen eshit Biror gap-soʻzni toʻgʻridan-toʻgʻri "egasi"ga emas, balki unga eshittirgan holda, oʻzgaga ay-tishni bildiruvchi maqol. ◆ Uning nazarida, bu gaplar unga qarata, "qizim, senga aytaman, kelinim, sen eshit" tarzida aytila-yotgandek edi. T. Alimov, „Sovgʻa“ .

Antonimlari

КЕЛИН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

kelin
1 невеста; ◆ ~ni kelganda koʻr, sepini yoyganda koʻr посл. смотри невесту когда прибудет, а её приданое - когда разложат; соотв. цыплят по осени считают;
2 молодая, молодуха (только что вышедшая замуж женщина); ◆ ~ koʻrish этн. посещение девушками молодых в дни религиозных праздников; ◆ ~ qilmoq разг. женить (сына);
3 невестка; сноха; ◆ qizimning qaynanasi yomon, oʻzimning ~im yomon посл. ирон. свекровь моей дочери плоха, моя невестка тоже плоха; ◆ 

• ~ barmogʻi обл. дамские пальчики (название сорта винограда); ◆ ~ supurgi бот. двучленник пузырчатый; ◆ ~ tili бот. водяной перец (см. также suvzamchi).