oʻksiz

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻk-siz

Etimologiyasi

OʻKSIZ ’ota-onasiz\ ’etim\ 'himoyachisi yoʻq’ (oz ishlatiladi). Bu yerdagi oʻ k s i z bolalarni koʻrib yurak-bagʻrim ezilib ketdi. Ushbu sifat qadimgi tur-kiy tildagi ’ona' maʼnosini anglatgan ög otidan -süz qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 521; Devon, I, 122; DS, 381); oʻzbek tilida ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan, jarangsiz s undoshi taʼsirida g undoshi k undoshiga, ikkinchi boʻgʻindagi ü unlisi i unlisiga al-mashgan: ög + süz = ögsüz > oksiz.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Ota-onasiz, yetim. ◆ Oʻksiz bolalar.

2 Biror yordam beradigan kishisi yoʻq; himoyasiz, baxtsiz, bechora, oʻksik. ◆ [Mahkam:] Bu qanday zoʻravonlik! Qoʻl-oyogʻimizda kishan! Oʻksiz ona! Baxtsiz Iqboloy. Mirshabdan kaltak yedi-ya! N. Safarov, Uygʻonish.

3 Gʻam va hasratni ifodalaydigan; gʻamgin. ◆ Umidsizlik, oʻksiz ruh uni [Mashhadiyni] bir zum ham tark etmaydi. Oybek, Navoiy.

Sinonimlari

yetim.

Antonimlari

ЎКСИЗ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻksiz
1 сирота; // сиротский;
2 перен. одинокий, несчастный, обездоленный; ◆ Qizgʻon, ona, oʻksizni, oʻsha qutqazdi bizni (Ћ. Олимжон, «Семурѓ») Пожалей несчастного, мать, это он нас спас; ◆ oʻksiz ruh чувство одиночества;
3 жалобный, заунывный; Томда◆ kaptarlarning oʻksiz "hu-gʻu, hu-gʻu"lari eshitilib qoldi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») С крыши послышалось жалобное воркование голубей.