oʻlaksa

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻ-lak-sa

Etimologiyasi

_ OʻLAKSA ’oʻlar holatga yetgan’, ’oʻta nimjon’. Shu oʻ l a k s a otni aravaga hoʻshib boʻladimi?! Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi 'hayotdan mahrum boʻl-’ maʼnosi-ni anglatgan öl- feʼliga (ДС, 383) -(ä)k qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan otdan 'oʻxshatish, qiyos’ maʼnosini ifo — dalovchi -sä qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ЭСТЯ, I, 527); oʻzbek tilida ö unlisining yumshoqlik belgisi ioʻqolgan: (öl- + äk = öläk) + sä = ölyoksä > olyoksyo. Bu soʻz dastlab ’oʻlikka oʻxshagan’ maʼnosini bildirgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Oʻlgan narsa; oʻlik. ◆ Baʼzan hurib qoladi Oʻlaksa qidirgan urn. Gʻayratiy ◆ Devor kovagida mogʻor bosib yotgan oʻlaksaga qoʻl urib nima qilasiz. S.Ahmad, „Qadrdon dalalar.“

2 Oʻlar holatga yetgan, oʻta zaif, oʻlimtik. ◆ Oʻlaksa ot. Oʻlaksa tovuq.

3 Shunday holatli narsaga nisbatli haqoratni bildiradi. ◆ ..soliqni toʻlamaysan, yigʻim desa, joning boʻgʻzingga keladi, oʻlaksa! M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

4 s. t. Oʻlaksaxoʻr. ◆ Men bu soflikka oʻlaksa quzgʻunlar qoʻnishini istamayman. A.Muxtor, „Chinor“

Antonimlari

ЎЛАКСА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻlaksa
1 полуживой, еле живой; еле-еле душа в теле;
2 падаль, мертвечина.