ogʻmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ogʻ-moq

Etimologiyasi

OGʻ— 'biror tomonga egil-’. Mevasi koʻpligidan olmaning shoxlari o gʻ i b k ye t i b d i. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl a:gʻ- tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 69); keyinroq a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan va bu unli oʻzbek tilida â unlisiga almashgan: a:gʻ— > agʻ- > âgʻ-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Biror tomonga yotib, qiya holat olmoq, qiyshaymoq, engashmoq, yonboshlamoq. ◆ Kema oʻng tomonga ogʻdi. Devor ogʻib qoldi. ◆ Ortiq soʻzlay olmadi, boshi bir tomonga ogʻib tushdiyu, jim boʻldi joni uzilgan edi. X. Toʻxtaboyev, „Yillar va yoʻllar.“ ◆ Anisimov hamisha devorni ogʻgan tomonga yiqitadi. E. Samandar, „Daryosini yoʻqotgan qirgʻoq.“

2 Biror tomonga, pastga sirgʻanib, osilib tushmoq. ◆ Qorinbogʻ boʻshab, otning egari chap tomonga ogʻib ketibdi.

3 Toʻgʻri, tik yoʻldan yoki belgili yoʻnalishdan chetga chiqmoq. ◆ Samolyot kursdan ogʻdi.

4 Burilmoq, chetga chiqmoq; biror tomon siljimoq. ◆ Yaxshiboyev gap mavzusi chetga ogʻib ketganini sezdi. M. M. DoʻstLolazor. ◆ Bek aka boshini kaftlari orasiga oldi: -Beburd boʻlib qoldim chogʻi yoshim ogʻib! S. Nurov, „Narvon.“

5 Boʻlinmoq, chalgʻimoq (oʻy-xayol, diqqat-eʼtibor haqida). ◆ Birdan diqqati ogʻib, ularga quloq tutdi. "Sharq yulduzi".

6 koʻchma Toʻgʻri yoʻldan adashmoq, chetga chiqmoq, toymoq; Biror siyosiy oqimdan, maslakdan toymoq, qaytmoq. ◆ Menimcha, oʻrtoqlar, Qoʻchqorov partiya yoʻlidan ogʻib, yot unsurlar taʼsiriga tushib qolgan odam. S. Anorboyev, „Oqsoy.“

7 Biror tomonga yoʻnalmoq, qaramoq (koʻz haqida). ◆ Hojixola, Toʻraxonning xayolchan koʻzlariga qarab olib, javob kutdi. Juvon koʻzlari sekin yerga ogʻdi: "Roziman". M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Raʼnoning yerga qaragan koʻzi sekingina Anvarga koʻtarilib, yana yerga ogʻdi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon.“

8 Eng yuqori nuqtadan, zenitdan oʻtmoq (Quyosh, Oy va yulduzlar haqida). ◆ Quyosh kunbotarga ogʻib, soyalar choʻzilib qolgan boʻlsa ham, tepalar hamon oftob selida jimirlab yotardi. M. Mansurov, „Yombi.“ ◆ Ufqqa oqqan quyosh koʻkni tutgan tutun.. orasidan goʻyo qora shisha orqali koʻringanga oʻxshaydi. Oybek, „Quyosh qoraymas.“

9 Maʼlum bir fursatdan, paytdan oʻtmoq, oshmoq. ◆ Vaqt yarim kechadan oqqan edi. M. Muhamedov, „Kahramon izidan.“ ◆ Kun asrdan ogʻib, shomga yaqin qolgan, shuning uchun guzardagi doʻkonlardan ochigʻi uch-toʻrtta.. edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar.“

10 koʻchma Biror tomonga oʻtmoq, unga moyil boʻlmoq yoki yon bosmoq. ◆ Biron eʼtiborliroq odam zakon [qonun] soʻqib qolsa, darrov oʻsha tomonga ogʻib ketishardi. J. Abdullaxonov, „Xonadon.“ ◆ Bu zamonda kimning jin chaqasi koʻp boʻlsa, odamlar oʻshanga ogʻadi. Oybek, „Tanlangan asarlar.“ ◆ Salomat qaqshoq oʻgay ona bilan chiqisholmadi. Har kun janjal, eshitmagan gapi, yemagan turtkisi qolmadi. Ota ham suyukli xotin tomonga ogʻib ketdi. S. Ahmad, „Hukm.“

Kun ogʻdi; Kunduzning yarmidan koʻpi oʻtdi, kech kira boshladi. ◆ Kun ogʻib, yerga soya tushishi bilan Hamro opaning yuragi pitirchilab qoldi. Oydin, „Oʻzidan koʻrsin.“

Tun ogʻdi; Kechaning yarmidan koʻpi oʻtdi, yarim kechadan oshdi. ◆ Tun oqqach, batalon keldi. Shuhrat, „Shinelli yillar.“

Boshi ogʻib; Falakning gardishi bilan; beixtiyor, oʻylamay-netmay, boshi aylanib. ◆ Boshi ogʻib kelib qoldi.

Boshi oqqan tomonga ketmoq; q. bosh. ◆ Nusratdek vujudini chulgʻagan parishon kayfiyatdan forigʻ boʻlish uchun birdan boshi oqqan tomonga ketish ishqiga tushdi. S. Nurov, „Maysalarni ayoz urmaydi.“

Koʻngli ogʻmoq 1) moyil boʻlmoq, muhabbat qoʻymoq. ◆ Qizing, turkman eldan birov topibdi, Qizing koʻngli shu turkmanga ogʻibdi. "Ravshan" ; 2) ayn. esi ogʻmoq 1.

Esi (yoki hushi) ogʻmoq yoki esidan (yoki hushidan) ogʻmoq; 1) es-hushini yoʻqotib qoʻymoq, mahliyo boʻlib qolmoq. ◆ Men, esim ogʻib, uning ogʻziga tikilganimcha, qimirlamay oʻtirib qoldim. Oydin, „Sadagʻang boʻlay, komandir“ 2) aqldan ozmoq. ◆ Adolatning bir nuqtaga tikilgan koʻzlariga qarab qoʻrqib ketdi: esidan ogʻib qolsaya! Hali bu koʻrgulik ham bormidi unga. S. Zunnunova, „Gulxan.“ ◆ Hafizaning birdan rangi oqarib, goʻyo boshiga yuz pudlik gurzi tushgandek, esi ogʻib qoldi. Mirmuhsin, „Umid.“

Antonimlari

ОҒМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

ogʻmoq
1 наклоняться, становиться наклонным; отклоняться; накреняться, давать крен; kema ogʻdi судно накренилось; devor ogʻib qoldi стена наклонилась;
2 съезжать на одну сторону;
3 перен. уклоняться, отклоняться (от какого-л. направления);
4 перен. склоняться (к чему-л.), брать (чью-л. или какую-л.) сторону; переходить на (чью-л.) сторону; * kun yarmidan (или qiyomdan) ogʻdi перевалило за полдень; es-hushim ogʻib qoldi я разинул рот, растерялся; я опешил; bosh oqqan tomonga куда глаза глядят.