ozmoq
Ozmoq I
[tahrirlash]Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]oz-moq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]OZ- I ’oriqla-\ Parhez ovhatlarni yeb, ancha o z i b s i z. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz ar- tarzida talaffuz qilin-gan feʼlning az- shakliga teng boʻlib (ЭСТЯ, I, 161), oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: (ar- > az-) > âz-.
OZ- II ’toʻgʻri, ijobiy holatini yoʻqot-’ (oz ishla — tiladi). Kengash hilgan el o z m a s, keng bichilgan toʻn toʻzmas (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli a:z- tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 94), keyinroq a: unlisining choʻ-ziqlik belgisi yoʻqolgan (ДС, 72); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: a:z- > az- > âz-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]Eti qochib, ozgʻin tortmoq; ozgʻinlanmoq, oriqlamoq. ◆ Bir terining ichida qoʻy necha bor semirib, necha bor ozar. Maqol. ◆ Ozgan ot argʻimoq boʻlmas. Maqol. ◆ Umidning yoqasi titilib ketgan oʻsha eski kostyumi-yu, ilimining tagi yirtilib, yamoq tushganiga, ozib, chakkalari turtib chiqqaniga qarab, hayron boʻlgan boʻlsa kerak. Mirmuxsin, „Umid.“ ◆ Bu orada u ozib, shundogʻam soʻlgʻin yuzlari battar zaʼfaron boʻlib ketdi. S. Axmad, „Ufq.“
Ozmoq II
[tahrirlash]Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]oz-moq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]Toʻgʻri yoʻldan toymoq, adashmoq. ◆ Kengash qilgan el ozmas, keng bichilgan toʻn toʻzmas. Maqol. ◆ Egri — ozadi, toʻgʻri — oʻzadi. Maqol. ◆ Islovotxonalari.. taraniy topgan mamlakatlarda adashgan qizlar, ozgan juvonlar koʻpincha Fuod afandi tutgan yoʻllar bilan qoʻlga tushirilar edi.. M. Ismoiliy, „Fargʻona t.o.“
- Aqldan (yoki esdan) ozmoq q. aql. ◆ Shirmonxon qimir etmay oʻtirar, uning ifodasiz koʻzlariga qarab Mahmud, aqldan ozib qolmadimi, deb qoʻrqib ketdi. S. Zunnunova, „Olov.“ ◆ Yana qaytib oldinga oʻgirilganimda, yonimdagi ayolning yoʻqligini koʻrib, aqldan ozdim va telbalardek gandiraklab, hovli yuzida u yoqdan-bu yoqqa yugurgancha, uni izlay boshladim. "Yoshlik".
- Yoʻldan ozmoq 1) yoʻlini yoʻqotib qoʻymoq, boshqa yoʻlga kirib ketmoq, adashmoq; 2) koʻchma notoʻgʻri yoʻlga kirmoq, notoʻgʻri, soxta fikrga ergashmoq, adashmoq. ◆ Men bola-chaqali odam, yanglishib, yoʻldan ozib, sizga uylangan ekanman, nikohimdan chiqdingiz, meni kutmang. Oybek, „Tanlangan asarlar.“ ◆ Jar chaqirilib, "Xudo yoʻlidan ozgan osiy Avaz"ga yuz darra buyurdilar. Avaz suratkashnikidan jilmay, jon hovuchlab yotaverdi. S. Siyoyev, „Avaz.“
- Koʻngli (yoki yuragi) ozmoq Koʻngli aynimoq, bexud, behuzur boʻlmoq, oʻzini noxush sezmoq. ◆ Yuragim ozib ketdi. ◆ Otamurod oʻzini qoʻlga olmoqchi, yana olgʻa intilmoqchi boʻlardi, lekin borgan sari koʻngli ozib, koʻzi tinib ketardi. M. Mansurov, „Yombi.“
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ОЗМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
[tahrirlash]Ruscha ru
ozmoq I
худеть, становиться худым; ◆ ikki kilogramm ozdim я похудел на два килограмма; ◆ ozib qolmoq похудеть; ◆ ozib ketmoq исхудать, истощиться, ozib-toʻzib исхудав; ◆ Baʼzida toʻq, baʼzan nahor, ozib-tuzib chiqazibdir ilk bahor (Ѓ. Ѓулом, «Кўкан») Порой он сыт, порой голоден. Исхудал, но дожил до весны.
ozmoq II
◆ yoʻldan ozmoq сбиваться с пути истинного, пойти по ложному пути; ◆ aqldan ozmoq выжить из ума, сходить с ума, лишиться ума, свихнуться; ◆ aqldan ozgan умалишённый, сумасшедший, потерявший рассудок; ◆ hushdan ozmoq лишаться чувств, терять сознание.