puk

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

puk

Etimologiyasi

PUK 'oshiqning doʻmboq tomoni’, Tovva p u k n i yeydi, olchi chikni yeydi degandek, .. (Asqad Muxtor). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz boʻk tarzida talaffuz qilingan, asli 'qayrilgan’, 'egilgan’ maʼnosini anglatgan sifat boʻlib (ЭСТЯ, II, 291), sifatlanmishsiz (bük taman -> bük) ishlatilishi natijasida ’doʻng tomon’ maʼnosini anglata boshlagan • (otga koʻchgan). Bu soʻz КРСning 150- betida bök tarzida yozilgan, DSda Devondan olingan misol ham bök tarzida yozilgan (117- bet); Devonning oʻzida (III, 144) arabcha yozuv b bilan boshlangan-u, yonidagi izoh nimagadir p harfi bilan yozilgan: pük. Koʻrinadiki, bu soʻzning boshlani — shida asli b jarangli undoshi qatnashgan va bu undosh keyinchalik p jarangsiz eshiga almashgan. Bundan tashqari, hozirgi oʻzbek tilida ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: bük > pük > puk.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Ichi chirigan yoki kavak. Poʻk daraxt. Poʻk yogʻoch. Bu tolning ichi poʻk. n Nusratbek ham shunday qi/idu. Biroq rediska poʻkekan. Tuflab tashlashga uyaldi. S. Nurov, Narvoy.

2 Biror kasallik tufayli daraxt tana-sidan oʻsib chiqadigan, gʻovak toʻqimadan iborat oʻsimta; daraxt buqogʻi. Tolning poʻki. Tut poʻkidan sariq boʻyoq sifatida foy-da,tnsh'1'gan. n Bu jangga dushman oʻz ixti-yoridagi hamma narsani taisshdi; uning orqa tomoni qurigan daraxtdek poʻkdir. H. Olimjon, Tanlangan asarlar.

3 koʻchma Semiz, lekin kuchi kam; xom-semiz. Dalaning koʻkiga, odamning poʻkiga ishonma. Maqol. m Mehnat qshshb oʻrganma-gan Kamol poʻk edi, bir-ikki siltanib, qoʻllarini Nodirdan zoʻrgʻa boʻshatib oldi. S. Yunusov, Kutilmagan xazina.

4 koʻchma Maʼnosiz, sayoz, boʻsh (umri qis-qa). Zamon poʻk narsani tez unutdirar, Yani turgʻushshkdan hayot oʻch olar, Eski loy qalʼa yoʻq, qissasi turar, Yerga choʻkib ketgan eski koʻchsshar. M. Shayxzoda, Toshkentnoma.

5 shv. Poʻkak, tiqin. Tarelka yonida yotgan pichoqni olib, uning uchi bilan shisha ogʻzida-gi poʻkni olmoqchi boʻldi. Sh. Rizo, Qor yogʻdi, izlar bosildi. [Mingboshi] Shishaning ta-giga yoʻgʻon shapalogʻi bilan ikki marta ur-di, poʻk sachrab chiqib, shipga tegdi, soʻngra u yerdan sachrab, tokchadagi katta jomga kelib tushdi; "jar-r-rang" .. etdi jom. Choʻlpon, Kecha va kunduz.

Poʻk bermoq Qoʻrqish yoki qatʼiyatsizlik orqasida ogʻizdan gullamoq, valdiramoq, sir boy bermoq. ■■ Nima balo boʻldi, ering ikkovimizning ishimizni sezib qolganmi deymanov, yoki poʻk berib qoʻydingmi? [dedi yigit xotinga]. Gʻ. Gʻulom, Shum bola. Poʻk uchmoq Yolgʻon gapga ishonmoq, laqqa tush-moq, laqillamoq. -Omon ham mening gapim-ga "poʻk" uchgan boʻlsa kerak, ikki gapning birida "haha, haha", deb qoʻyar edi, — dedi Shum bola. Gʻ. Gʻulom, Shum bola.

POʻK II taql. s. Ichi boʻsh yoki kavak narsani urganda, qizdirilmagan childir-mani chertganda, yurakning qatgiq urishida chiqadigan tovush haqida. Pishgan qovoq chertilsa, poʻk etadi. n Ahyon-ahyonda sham-panskiyning "poʻk" etgan ovozi eshitilib qoladi. "Mushtum". Dutorning tingʻir-tin-gʻiriyu childirmaning poʻk-poʻk tovushini at-rof yutib yuborayotganday edi. "Yoshlik".

Poʻk etib Birdan, toʻsatdan, kutilma-ganda. Qizing besh-olti kun yigʻlab-siqtab koʻnikib ham qolar. Oʻtdami, suvdami besh-olti kunda poʻk etib unisi ham oʻlsa, ana undan keyin oʻzining xohlaganiga berarmiz, esidan ham chiqib ketar. Hamza, Tanlangan asarlar. Nima, ajali yetib, iyakni qoqishga qarab qoldi, poʻk etib oʻlsa, boʻlganimiz boʻldik. Hamza, Tanlangan asarlar.

Antonimlari

ПУК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.