qalqimoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qal-qi-moq

Etimologiyasi

QALQI- ' pastdan yuqoriga koʻtaril-'. Daraxtlar ortidan oy h a l h i b, sekin suzib koʻtarila bosh— ladi (Oybek). Bu soʻz eski oʻzbek tilida qadimgi turkiy tildagi 'yuqoriga koʻtaril—' maʼnosini anglatgan qa-lï- feʼlining 'oʻzlik' maʼnosini ifodalovchi -q qoʻshimchasi qushilgan shaklidan kuchaytirish maʼnosini ifodalovchi —ï qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ССТТН, II, 23; КРС, 332; ТРС, 307); keyinchalik ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qilinmay qoʻygan, a un — lisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: (qalï- + q = qalïq-) + ï = qalïqï-

> qalqï— > qälqi—. Bu soʻz qalq- shaklida ham ishla-tiladi (UTIL , II, 547).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Suyuqlikning betida chayqalmoq, tebranmoq. ◆ Qayiq suvda qalqib turibdi. n Suv yuzida qamish gʻaramlar qal-qib suzar edi. A. Muxtor, Qoraqalpoq qis-sasi.

2 Yuzada, biror narsa ustida lapang-lamoq; u yon-bu yon chayqalmoq, silkinmoq.

Yerdan koʻtarilgan chang-toʻzon ogʻir-ogʻir qal-qidi. Shuhrat, Shinelli yillar. ◆ Oʻrtada ustiga qora guldor joynamoz yopilgan to-but.. yelkama-yelka qalqib oʻtadi. T. Ashurov, „Marvarid tut“ . ◆ Nazokat qora xonatlas koʻy-lak kiyib olgan, qizil duxoba nimchasi os-tida toʻla koʻkragi qalqib turardi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

3 Ixtiyorsiz, qandaydir taʼsir bilan biror tomonga siltanmoq. ◆ Tramvay qoʻzgʻal-ganda, bir moʻysafid qalqib ketib, ikki yigitga tegib ketdi. "Mushtum" . ◆ Malohat yurak oldirib qoʻygani uchunmi yoki choʻchidi-mi, oʻtirgan stulida bir qalqib ketdi. I. Rahim, „Tinimsiz shahar“ .

4 koʻchma Notinch holatda, harakatda boʻlmoq. ◆ Zamona qalqib turibdi, bek tugul amirning oʻzi ham qutquda emish. A. Muxtor, „Chinor“ . Ikki oʻrtada soʻz qochib, vaziyat qal-qib turganda, yoshgina yigit soʻz soʻradi.. S. Mahkamov, Gina.

5 Biror narsa ostidan, ortidan, tubi-dan sirtga (yuqoriga) chiqmoq. ◆ Ular, ba-sharti, birontasi suv yuziga qalqib chiqib qolsa, yana oʻq otishardi. J. Sharipov, „Xorazm“ . ◆ Daraxtlar ortidan oy qalqib, sekin suzib koʻtarila boshladi. Oybek, „Nur qi-dirib“ . ◆ Mamajonning oʻpkasi toʻlib, koʻziga yosh qalqidi. S. Nurov, „Gʻ1arvon“ .

6 Oʻtirgan, yotgan oʻrnidan turmoq, qoʻp-moq. ◆ Oppoq dala, qir, Oy nuri balqir, Tong otar-otmas Bitta qiz qalqir. M. Alaviya . ◆ Xon oʻrnidan qalqib turib, hech kimga kara-may, hech narsa demay, oʻkday otilib, ichkari-ga kirib ketdi. J. Sharipov, „Xorazm“ .

Oyoqqa qalqimoq Oʻtirgan joyidan tik-lanmoq, tik turmoq. ◆ Yuzboshilar ham oyoq-ka qalqib, koʻl qovushtirishdi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . Hamma oyokqa qapqib, salomlashdi. Shuhrat, Shinelli yillar. Yuragi qalqi-moq Qalbida kuchli noxush his-sezgi qoʻz-gʻalmoq. Yodgorning yuragi qazqib ketdi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.

7 Paydo boʻlmoq, chiqmoq, toshmoq. Uning badaniga allakanday kora dogʻlar kolqigan, isitmasi chiqib yotibdi. A. Muxtor, Tugʻi-lish.

8 koʻchma Gʻ1amoyon boʻlmoq, aks etmoq. Oyna opa chehrasidagi jiddiylik yoʻqolmagan boʻlsa-da, lablarining bir chetida tabassum kolqi-di. Sh. Xolmirzayev, Toʻlqinlar. Chehrasiga kalqib chikqan alamli ifodani yashirishga urinib, burilib qaradi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.

9 koʻchma Ikkilik boʻlib, na u yoqli, na bu yoqli boʻlmay turmoq; ikkilanmoq. ◆ Ming-boshining bu tilyogʻlamaligi majlisning qalqib turgan qismini ham uning tomoniga burib yubordi. Sh. Rizo, „Qor yogʻdi, izlar bosildi“ .

10 ayn. oʻqchimoq. Qandolat buvi choy hoʻp-lab turib, piq etib kulib yuborgan edi, qal-qib ketdi. R. Fayziy, Hazrati inson. ◆ To-mogʻimdan osh oʻtmay, qalqib ketdim. R. Aziz-xoʻjayev, „Yashil chayla“ .

Antonimlari

ҚАЛҚИМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qalqimoq
1 всплывать, выплывать, выходить на поверхность; taxta suv betiga qalqib chiqdi доска всплыла на поверхность воды;
2 качаться, покачиваться; qayiq suvda qalqib turibdi лодка покачивается на воде;
3 трястись; покачиваться, подрагивать; tuya ustida qalqib bormoq ехать, покачиваясь на верблюде; [Nazokatning] duxoba nimchasi ostida toʻla koʻkragi qalqib turardi (Ѓ. Ѓулом «Машъал») [у Назокат] под жилетом подрагивали полные груди;
4 обл. спотыкаться; qalqib yiqilmoq споткнуться и упасть;
5 вскочить; qalqib oʻrnidan turmoq вскочить с места;
6 подниматься; quyosh qalqib chiqdi поднялось (взошло) солнце;
7 появляться, проявляться, виднеться; Yuzidagi gʻazab soʻnib, tabassum qalqidi (С. Анорбоев, «Оќсой») На его лице гримаса гнева сменилась улыбкой;
8 перен. колебаться, находиться между двух стульев;
9 поперхнуться.